Het beeld bij veel mensen is dat internationale treinreizen erg ingewikkeld, duur en langzaam zijn in vergelijking met vliegen. Klopt dat beeld volgens u?
“De meeste mensen die met de trein over de grens gaan, reizen zo’n vijfhonderd kilometer. Dus naar Parijs, Londen of Frankfurt. Zeker in zuidelijke richting gaat het hartstikke snel. Laten we Rotterdam als startpunt pakken, dan zit je in minder dan drie uur zonder gedoe in Parijs. Als je het in- en uitchecken met een vliegtuig meerekent, dan is het voor dat soort steden gewoon qua reistijd heel goed vergelijkbaar. En ja, de ticketprijs is natuurlijk wisselend voor de trein, maar dat geldt ook voor het vliegtuig. Soms extreem goedkoop, soms duur.”
Dennis Huisman is bijzonder hoogleraar Openbaar vervoer optimalisatie aan het Econometrisch Instituut van de Erasmus School of Economics en daarnaast in dienst bij de NS, waar hij als expertisemanager logistieke processen meewerkt aan het ontwikkelen van de landelijke dienstregeling. Hij promoveerde in 2004 op geïntegreerde en dynamische voertuig- en personeelsplanning.
Je hebt het nu over directe bestemmingen als Parijs en Londen. Maar hoe gaat het als je verder wilt, naar Oost- of Zuid-Europa?
“Richting Zuid-Europa heb je veel snelle verbindingen. In Frankrijk en Spanje bijvoorbeeld zijn veel hogesnelheidslijnen. Natuurlijk duurt het wel even voordat je in een stad als Barcelona bent. Maar dat is ook gewoon ver, zo’n vijftienhonderd kilometer. Dan is het tijdsverschil met vliegen natuurlijk groter. Maar je gaat nog steeds ‘s ochtends weg en komt ’s avonds aan op je bestemming, net als met het vliegtuig. Richting Duitsland en Oostenrijk zijn de treinen wat langzamer, maar wel goedkoper. Als je een lange tijd weg gaat, voor een congres of een vakantie, dan kan treinreizen prima. Is het voor een korte zakelijke trip, dan is het relatief lang.”
Voor welke bestemmingen werkt treinreizen binnen Europa minder goed?
“Er zijn er nog steeds witte vlekken die gewoon lastig zijn. Portugal is bijvoorbeeld slecht bereikbaar. En daarnaast: Europa heeft vrij veel water. Daar moet je altijd omheen. Naar Londen kun je nog door de tunnel, maar naar Schotland is dan gelijk een heel eind. Scandinavië is ook lastig, al komt er binnenkort een nieuwe tunnel tussen Hamburg en Kopenhagen. En grote steden zijn over het algemeen goed te doen, maar probeer maar eens aan de Spaanse costa te komen met de trein.“
Je hoort ook regelmatig dat treinen in verschillende landen niet goed op elkaar aansluiten, qua systemen, rails of dienstregeling. In hoeverre zijn dat soort hobbels weg te nemen?
“Die verschillen zijn er zeker. Zo hebben Frankrijk en Nederland dezelfde bovenleidingspanningen, maar België weer niet. In Nederland hebben we het ATB-veiligheidssysteem, dat hebben we eigenlijk van de Amerikanen gekregen na de Tweede Wereldoorlog. Andere landen hebben weer iets anders. De apparatuur voor die systemen moet je allemaal bij je hebben als je met een locomotief naar een ander land gaat, dat is kostbaar. Vroeger wisselde je dan bij de grens van locomotief, maar dat kost weer een hoop tijd. De veiligheidssystemen worden nu wel op steeds meer trajecten vervangen door een Europees systeem, maar dat is niet zomaar opgelost.
“Mijn eigen onderzoek richt zich vooral op wiskundige modellen en algoritmen om de beste dienstregeling te maken. De uitdaging is om dat echt op Europese schaal te doen. Later dit jaar gaat daar een EU-project voor van start, afgekort EU-Rail. Dit een breed innovatieprogramma met ook bijvoorbeeld zelfrijdende treinen en duurzaamheid als onderwerpen. Een voorbeeld op mijn eigen onderzoeksterrein is hoe je dienstregelingen kunt maken die goed op elkaar aansluiten bij de grens, zodat treinen daar niet stil komen te staan of langzamer moeten rijden. Het is altijd heel lastig om dat precies passend te krijgen, vooral als het ene land wat wil veranderen, dan moeten de omliggende landen daarin meegaan.”
“Een ander doel van het EU-project is het om treinreizen goedkoper te maken door kosten te reduceren. Hoe maak je onderhoud goedkoper? Hoe kan je je materieel zo efficiënt mogelijk inzetten? Dat laatste kun je bijvoorbeeld doen door de bezettingsgraad te verhogen. Dan heb je minder energie en minder treinstellen nodig en dat zijn de grootste kostenposten. In Nederland doen we dit al een stuk efficiënter dan in de meeste landen, door bijvoorbeeld met de ov-chipkaart nauwkeurig te meten hoe vol de treinen zitten. We configureren de treinen dan zo dat we heel makkelijk een trein korter kunnen maken als het rustiger wordt of juist langer als het drukker wordt.
Vliegen wordt flink gesubsidieerd. Moeten we niet toe naar minder subsidies op vliegen en meer op treinreizen?
“Vliegen wordt gesubsidieerd door bijvoorbeeld geen btw te heffen op het ticket en geen accijns over kerosine, maar bij treinen wordt de infrastructuur in de meeste landen ook betaald door de belastingbetaler. Dat treinreizen benadeeld zou worden ten opzichte van vliegen, valt volgens mij wel mee. Natuurlijk kun je altijd meer subsidiëren, maar dat zijn politieke keuzes waar ik als onderzoeker weinig mee kan.
“Een ander belangrijk punt om de internationale trein aantrekkelijker te maken is de komst van de zakelijke reiziger. Het beleid van instellingen en bedrijven om relatief korte reizen altijd met de trein te maken (zoals de EUR onlangs heeft ingevoerd, red.) helpt daarbij heel erg. Zakelijke reizigers zijn meestal bereid wat meer te betalen voor bijvoorbeeld wat extra ruimte en luxe en daarmee financieren ze indirect de goedkopere tickets voor toeristen.”
De eigenaar van treinreiswinkel.nl klaagde laatst in De Telegraaf dat het nog steeds onmogelijk is om alle tickets uit de EU op één site aan te bieden. Als je een lange reis wilt maken, moet je soms langs verschillende websites om alle delen te boeken. Waarom is dat zo ingewikkeld?
“Voor de duidelijkheid: voor mensen die naar de grotere stations in België, Frankrijk of Duitsland willen is dit geen enkel probleem. Voor bepaalde bestemmingen, bijvoorbeeld Barcelona, is het echter nog lastig.
“Het probleem is dat verschillende systemen aan elkaar gekoppeld moeten worden en dat moet ook in het belang zijn van zo’n land. Ik denk dat vooral grotere landen dat gewoon wat minder belangrijk vinden, omdat ze zich concentreren op de binnenlandse markt. Op dit punt is er nog wel een groot verschil met de luchtvaart, waar een internationale standaard is voor de verkoop van tickets. De EU is er druk mee bezig om iedereen te stimuleren de systemen aan elkaar koppelen, zodat alle bestemmingen in Europa makkelijk te boeken zijn.”
Voordat het zover is kun je natuurlijk gewoon prachtige reizen door Europa maken als toerist. Heb je als liefhebber van de trein nog een tip voor de zomervakantie?
“Qua landschappen vind ik treinreizen in Zwitserland het mooiste. Je kan met de ICE of de nachttrein naar Zwitserland reizen en daar in het binnenland prachtige ritten maken. Het traject van Chur via Sankt Moritz naar Tirano (Italië) bijvoorbeeld, over de Berninapas. Dat is Unesco-werelderfgoed met hele mooie viaducten. Dan kom je zo’n tunnel uit en dan heb je uitzicht op een waterval of de bergen met eeuwige sneeuw. In de zomer hebben ze panoramawagens. Dan heb je geen ramen en zit je gewoon buiten van het uitzicht te genieten.”
