Sophie van der Zee vond haar roeping via Studium Generale

Universitair docent Sophie van der Zee (34) maakte haar studie Psychologie aan de Universiteit Utrecht af op wilskracht. In het eerste jaar haakte de ene na de andere student af voor februari om niet het hele collegegeld te betalen, maar Van der Zee bleef ook al werd ze niet gegrepen door het onderwerp. “Als ik ergens aan begin, wil ik het afmaken, ondanks dat ik mezelf niet mijn hele leven in de psychologie zag werken. Ik kan trouwens niemand deze eigenschap aanraden. Je wordt er niet gelukkiger van.”

Haar moeder – die werkte als hoogleraar Psychologie aan de Universiteit van Utrecht – zag Van der Zee worstelen met haar studiekeuze. Ze gaf het advies om een cursus rechtspsychologie van Willem Albert Wagenaar te gaan doen bij Studium Generale. “Als brave dochter en student volgde ik haar advies op”, zegt Van der Zee. “Nu kan ik niet genoeg lof steken over Studium Generale. Ik weet nog dat ik bij de eerste lezing van Wagenaar zat. Ik was verkocht. Achteraf ben ik naar hem toegelopen en heb ik gezegd: ‘Ik wil later u worden. Hoe ga ik dat doen?’”

Ze las het boek The popular policeman and other cases waarin Wagenaar en Hans Crombag aan de hand van vijftien zaken uit de Nederlandse rechtsspraak laten zien hoe relevant kennis van psychologie is in de rechtszaal. Een van de zaken speelde zich af op het politiebureau in Amsterdam: een dakloze man kwam op één dag meerdere keren naar het bureau. De politie kon niets voor hem doen en zette hem telkens opnieuw buiten. De laatste keer bleef een agent in de deuropening staan zodat de zwerveling niet meer naar binnen kon. Er gebeurde iets tussen de man en de agent, waardoor de dakloze met zijn hoofd op de stoep viel en uiteindelijk overleed. Het was de vraag of de agent vervolgd moest worden.

Zeven getuigen waren het erover eens dat de politieagent te hard had geduwd. De achtste legde een getuigenis af die de agent zou vrij spreken. Het was de enige getuige die geen Nederlands sprak en daarom vermoedelijk niet wist dat het slachtoffer was overleden. “Hier komt de psychologie om de hoek: we hebben allerlei biases bias in ons denken. We denken dat grote gevolgen ook grote oorzaken moeten hebben, terwijl dat niet zo is. We vinden het moeilijk om te accepteren dat iemand doodgaat door een ongelukje.”

“Kennis van menselijk gedrag is belangrijk in een rechtszaak, waarin levens worden gemaakt of gebroken. Juridische opleidingen bevatten vaak geen psychologie of statistiek, maar psychologen hebben jarenlang mensen bestudeerd. Dat is heel nuttig in de rechtszaal”, zegt Van der Zee. “Een inzicht dat ik kreeg dankzij Wagenaar, dankzij Studium Generale en dankzij The popular policeman and other cases.”

Op advies van Wagenaar volgde van der Zee een master Psychologie en recht aan de Universiteit van Maastricht. Toen ze in het zuiden aankwam bleek ze bijna alle lesstof in haar vrije tijd al gelezen te hebben. “Ineens was ik geen middelmatige zesjes-student meer, maar iemand die negens haalde”, blikt ze terug. Ze studeerde cum laude af.

“Een inspirerende docent kan voor studenten het verschil maken tussen jarenlang dolen en een roeping vinden”, zegt Van der Zee. Het is een van de redenen waarom ze onderzoeker en docent is geworden op de universiteit. Wat Wagenaar voor haar was, hoopt zij voor studenten te kunnen zijn. “Al is het er maar één.”

Twee jaar geleden gaf ze zelf als psycholoog en gedragseconoom een lezing voor Studium Generale in Utrecht. Op precies hetzelfde podium als waar Willem Albert Wagenaar jaren geleden stond, was Van der Zee nu zelf pleitbezorger van de rechtspsychologie. Alleen het strikje dat Wagenaar in 2006 droeg ontbrak. “Misschien dat ik dat later in mijn carrière ook nog eens ga proberen”, grapte ze op het podium.