U beargumenteert dat schaarste en ongelijkheid een grote rol spelen bij de verspreiding van het coronavirus. Hoe zit dat precies?
“De voedingsbodem voor een pandemie zit aan de onderkant van de samenleving. Krappe huisvesting, afhankelijkheid van het OV, essentiële beroepen uitoefenen, allemaal zaken die de kans verhogen dat je een virus oploopt en verspreidt.”
“Neem bijvoorbeeld studenten. Die kunnen doorgaans niet in de veilige bubbel van een auto reizen, zitten dicht op elkaar in grote complexen, om nog maar te zwijgen over de baantjes die ze hebben. Dat is compleet anders dan mijn wereld als hoogleraar, voor wie die hele switch naar online onderwijs niet zo ingrijpend is. Daarom is het onder andere belangrijk om in stadsplanning verbeteringen te maken, zodat niet iedereen hutjemutje in het Vondelpark hoeft te zitten met mooi weer.
“Normaal zeggen economen dat marktwerking de oplossing is voor schaarste, maar dat gaat tijdens een pandemie niet op. In de gezondheidszorg heeft de vraag namelijk niets met de prijs te maken, want als je ziek bent wil je gewoon beter worden. In een pandemie moet gezondheidszorg dus helaas gerantsoeneerd worden. In de toekomst zouden we bijvoorbeeld bepaalde ziekenhuizen kunnen aanwijzen die zich volledig storten op de pandemie, zodat bij andere ziekenhuizen geen zorg hoeft te worden uitgesteld.”
U bent vrij kritisch op hoe slecht we waren voorbereid op de huidige pandemie. Hoe kan dat in de toekomst beter?
“De komende tien, vijftien jaar moeten we flinke voorbereidingen treffen tegen pandemieën op alle niveaus. Individuen, bedrijven, regio’s, landen, ga zo maar door. We hebben in de huidige pandemie gezien hoe je bijvoorbeeld niet op andere mensen kan vertrouwen om zich aan ratio of de regels te houden, dus je moet zelf voorbereid zijn. Het is bijvoorbeeld handig om een klein voorraadje boodschappen in huis te hebben voor noodsituaties, voor het geval er een run op de supermarkten komt. Dan voorkom je onhandige situaties waarbij je plots zonder wc-papier zit. En wat we ook zien, is dat de enige echte bescherming tegen een pandemie ligt op supranationaal niveau, niet op nationaal niveau. Internationaal hadden we net pech met een Trump die nogal dwars kon liggen op het wereldtoneel.”
Hoe staan we er economisch voor als we uit de coronapandemie komen?
“Het is lastig om nu al conclusies te trekken over wat de zogeheten fiscal bazookas – grote overheidsinvesteringen zoals het Europese coronaherstelfonds – voor impact hebben. In Nederland kunnen we redelijk hoopvol zijn over economisch herstel. De industriële productie is na een zeer scherpe val aan het begin van de pandemie ook weer zeer scherp gestegen, in een soort v-curve.
“Overheden hebben iets bijzonders gedaan: ze hebben ontzettend veel uitgegeven zodat mensen in dienst kunnen blijven. Neem nu de horeca: zodra we weer naar het terras kunnen, doen we dat massaal. Het herstel in die sector zal dan ook niet lang duren, verwacht ik. Men is bang voor de economische afgrond door de ervaringen uit 2008, maar dat was echt een ander soort crisis. In vorige pandemieën zien we overigens dat de economische impact zonder lockdowns of het sluiten van bedrijven alsnog groot was. Tijdens de Spaanse griep van 1918 was er in de Verenigde Staten 25 tot 50 procent ziekteverzuim, wat niet bepaald positief was voor de output.”
De pandemie is nog niet voorbij, of u heeft er al een boek over geschreven. Dat is erg snel.
Van Bergeijk lacht: “Ik kan liggen tobben als zoiets gebeurt en heb een soort therapie nodig om het van me af te zetten. Dit boek is precies dat. Het scheelt dat het niet de eerste keer is dat ik over het thema nadenk, aangezien ik in een groep zit die de overheid adviseert over nationale veiligheid. In een scenario uit 2012 over een pandemie bleek dat de IC-capaciteit onvoldoende was en dat er tienduizenden doden zouden vallen. Daar schrok ik toen wel van. In 2019 hebben we die scenario’s nog geactualiseerd. Maar om eerlijk te zijn: ik had niet verwacht dat de economie dicht zou gaan. Dat we dat niet wisten te voorzien, is ook een reden voor dit boek.”
Welke academische inzichten verwacht u zodra de pandemie voorbij is?
“Voordat we echt weten wat er allemaal gebeurd is in deze pandemie zijn we twee jaar verder. In de medische wereld zijn bijvoorbeeld veel ingrepen uitgesteld, de impact daarvan hopen we op die termijn te kunnen overzien. Hetzelfde geldt voor internationale vergelijkingen trekken: het duurt nog even voordat we alle cijfers naast elkaar kunnen leggen in een onderzoek. Een ding is zeker: die volgende pandemie komt eraan, en ik hoop dat we tegen die tijd de voorbereiding op orde hebben. Ik ben best wel optimistisch: het vaccin, onze uitweg voor deze pandemie, had ik niet zo snel verwacht toen ik het boek schreef. De toekomst hebben we zelf in de hand.”
