De campus in lockdown: ‘Het was een verschrikkelijke chaos’

Op 28 februari zegt viroloog Marion Koopmans in een interview met EM dat tot een totale lockdown niet snel zal worden besloten: “Dat is niet het beleid in Nederland of het grootste deel van Europa.” Tegelijkertijd waarschuwt collegevoorzitter Hans Smits dat studenten die terugkeren uit het ‘coronagebied’ in Noord-Italië niet geweerd mogen worden bij colleges.

Het is de TU Delft die als eerste universiteit concrete maatregelen neemt, nadat een studente met het virus besmet raakt. Vanaf 2 maart adviseert de TU om geen handen meer te schudden. Het leidt tot een ongemakkelijke bijeenkomst in een buurthuis in Rotterdam-Zuid, waar de Erasmus Universiteit, de TU Delft en het Erasmus MC samen toekomstplannen presenteren. De Delftenaren wensen geen handen te schudden en de Rotterdammers conformeren zich wat onwennig.

De meeste EUR-studenten maken zich dan nog nauwelijks druk over corona. “De sterftegevallen zijn meestal ouderen. Ik ben jong en gezond, dus eigenlijk ben ik er niet zo bang voor”, vertelt een psychologiestudent aan een EM-verslaggever.

Zelfs de coördinator Integrale Veiligheid van de universiteit, Rogier Ragetlie, ziet het op 6 maart zo’n vaart nog niet lopen. “Ik had het gevoel dat het wel kon gebeuren, maar niet op zo’n landelijke schaal”, zegt hij nu terugkijkend. Begin maart antwoordde hij nog voorzichtig op de vraag wanneer corona kan leiden tot het sluiten van collegezalen: “Dat zou een zeer zwaarwegende maatregel zijn, want dat heeft impact op het studieprogramma van studenten. We zullen het moeten doen als we daartoe bijvoorbeeld een aanwijzing krijgen van de burgemeester, maar we streven er uiteraard naar dat dat niet nodig is. Aan de andere kant: de veiligheid van studenten en medewerkers staat voorop, dus als het nodig is, dan zullen we daar niet terughoudend in zijn.”

Een dag later gaat Noord-Brabant ‘dicht’. Inwoners met klachten worden gevraagd thuis te blijven, en dat geldt dus ook voor studenten en medewerkers van de EUR. “Daar moet je wat mee, want wat betekent dat voor aanwezigheidsplicht en tentamens?”, zegt Ragetlie, die zelf ook in Brabant woont en daarom vanaf die dag vanuit huis werkt.

Internationale studenten en medewerkers voeren ondertussen de druk op. Zij horen dat hun thuisland al maatregelen neemt, waarom doet de EUR dat dan nog niet? Anne van der Graaf, directeur bedrijfsvoering bij de Rotterdam School of Management (RSM), heeft het gevoel dat haar faculteit er niet meer omheen kan. De vragen die zij hierover afvuurt richting het calamiteitenteam van Ragetlie leiden ertoe dat ze een uitnodiging krijgt om lid te worden. Van der Graaf: “Vanaf dat moment vergaderden we twee keer per dag. In het begin dachten we vooral na over protocollen en hoe we de gemeenschap het beste op de hoogte konden houden.”

Diezelfde week escaleert de situatie. Op het Erasmus MC volgt de faculteit de richtlijnen van het ziekenhuis en dus stoppen de grootschalige colleges al op 11 maart, en even later worden ook de geneeskundetentamens gecanceld. Karen StegersJager is onderzoeker en coördinator van de decentrale selectie bij Geneeskunde. Het begin van de lockdown is voor haar het beste te omschrijven met de term ‘chaos’. “Die donderdag zeiden ze: we hebben geen idee wanneer je weer terug kan komen. We hadden een onderwijsmiddag gepland staan met een buffet, dat hebben we toen zelf maar opgegeten. Er zijn nog wat kliekjes mee naar huis gegaan.” Stegers is dan in volle voorbereiding van de toets voor de decentrale selectie, die op zaterdag 21 maart plaats zou vinden. “We verwachtten daarvoor 800 scholieren. En toen kon die toets plotseling niet doorgaan. Het was heel onwerkelijk.”

De volgende dag, 12 maart, neemt de rest van de EUR nog geen grote maatregelen. Een petitie van een bedrijfskundestudent om de universiteit te sluiten wordt niettemin ruim drieduizend keer ondertekend door ongeduldige studenten. Niet lang daarna krijgt het Crisismanagementteam onder leiding van EUR-voorzitter Hans Smits het advies van koepelorganisatie VSNU om zich voor te bereiden op het staken van activiteiten op de campus. De universiteit besluit daartoe om 15:00 uur. Dat is geen makkelijke beslissing: om 17:00 uur staan nog tentamens gepland. Toch is er nooit getwijfeld over de abrupte afgelasting. “Er was wel discussie, maar vooral over de praktische haalbaarheid”, zegt Ragetlie daarover. Het was duidelijk dat de boel dicht moest.

‘s Middags kondigt premier Mark Rutte op televisie aan dat evenementen voorlopig afgelast zijn en hij roept op om thuis te werken indien mogelijk. Vanaf de maandag erna is de campus – net als de rest van Nederland en een groot deel van de wereld – een spookstad.

Daarmee komt er geen einde aan de crisismodus waarin de universiteit zich bevindt. Sterker nog, die begint pas net. Onderwijs moet online plaatsvinden, evenementen worden afgelast of verplaatst, en er moet een oplossing komen voor de tentamens. De lockdown leidt tot vreemde taferelen op de campus, vertelt Ragetlie. “Medewerkers hadden hun kamerplanten massaal op de gang gezet, zodat die nog water konden krijgen. Ook moesten overal de koelkasten nagekeken worden op bederfelijke waar.”

De universiteit laat er vervolgens geen gras over groeien. “Het mooie van zo’n crisis is wel: wat normaal gesproken twee jaar duurt gebeurde nu in twee dagen”, vindt Ragetlie. Zo kiest de EUR – in tegenstelling tot de meeste andere universiteiten – ervoor om meteen de maandag na de persconferentie te starten met online onderwijs. “Het was een verschrikkelijke chaos”, blikt Hans van den Berg terug, voorzitter van de Universiteitsraad en tutor bij de ESSB. “Iedereen deed heel erg zijn best, maar de informatievoorziening was minimaal. De hoogleraren die de tutoren moesten informeren over de werkwijze moesten zelf eerst uitvogelen hoe online onderwijs moest.”

Een andere tutor van de ESSB, Ryan Morgan, noemt de plotselinge omzetting naar digitaal onderwijs ‘extreem stressvol’. “Toen de docenten eenmaal uitgedacht hadden hoe we de colleges konden omzetten naar digitaal, ging het ineens heel hard. We hadden een WhatsAppgroep om te overleggen, en die eerste weken werd je ’s ochtends wakker en dan had je weer tweehonderd berichten. De moeilijkste vraag was: hoe houd je het onderwijs op hetzelfde hoge niveau? Gelukkig waren de studenten het snelste met de knop omzetten naar digitaal.” Ondanks die transformatiestress heeft Morgan begrip voor het besluit om meteen online door te gaan. “We wisten niet hoe het zou lopen, we dachten dat het zou kunnen. Dan kun je er maar beter vol voor gaan. Dat hebben we gedaan, en dat was een van de betere beslissingen die de universiteit genomen heeft.”

De uitzondering op de regel is de Rotterdam School of Management. Die faculteit legt twee weken lang het onderwijs stil. “Het College van Bestuur werd daar wel wat onrustig van. Die vroegen waarom we niet meteen doorgingen”, vertelt directeur Van der Graaf. Op 30 maart gaat de faculteit weer van start, volgens Van der Graaf zonder grote chaos. “We hadden zo tijd om te bepalen wat we gingen doen, welke software we gingen gebruiken en we konden iedereen toegang tot de juiste tools geven.” Toch zou ook bij de RSM later de spanning toenemen. Er vonden bij deze faculteit namelijk minimaal twee incidenten plaats waarbij studenten betrapt werden op het uitwisselen van informatie via WhatsApp tijdens een online tentamen. Van der Graaf: “Dat vonden wij echt ongelooflijk shit. We waren daar heel teleurgesteld over.”

Bij het Erasmus University College staan een week na het begin van de lockdown 22 tentamens op het programma. De medewerkers hebben dus precies een week om tot een oplossing te komen. Het besluit wordt genomen om gebruik te maken van proctoring, een digitale techniek waarbij de student thuis in de gaten gehouden wordt om spieken tijdens het tentamen te voorkomen. Het is de eerste keer dat de universiteit gebruik maakt van de soms omstreden technologie, maar zeker niet de laatste keer. Wonderwel verloopt de week zonder grote problemen.

Voor het Erasmus MC was proctoring niet helemaal nieuw. Stegers: “Een jaar eerder hadden we een kleinschalige test gedaan met zo’n twintig studenten. Er was toen weinig interesse bij andere faculteiten, maar wij konden het wel goed gebruiken om Antilliaanse en Surinaamse studenten de selectietoets te laten doen. Vroeger moesten we daarvoor op reis. Met proctoring kon dat ook op afstand.” De proef werd alleen een groot fiasco. “Er ging technisch van alles mis.” Toch besluit ze een jaar later de selectietoets voor de 800 aspirant-geneeskundestudenten via proctoring af te nemen. “Dat was wel even ‘op hoop van zegen’. Maar we wisten wel waar we aan begonnen. Je moet bedenken dat Cambridge en Harvard er inmiddels al mee werkten en ook bij Klinische Technologie was al ervaring opgedaan.”

Toch verliep de toets ‘niet vlekkeloos’. Er waren achteraf veel meer bezwaren dan normaal en er waren geruchten over het gebruik van WhatsApp door deelnemers. “Maar dat hebben we niet kunnen bewijzen en we zagen het ook niet terug in de eindcijfers.” Ook deed bij sommige studenten de camera het niet goed, maar het is onduidelijk of hier opzet in het spel was.

In de eerste weken van de lockdown houdt de EUR haar campusgebouwen nog wel open. Medewerkers kunnen nog op hun werkplek zitten en voor studenten is een beperkt aantal studieplekken beschikbaar. Toch besluit de universiteit om op 14 april, de dag na Pasen, de deuren te sluiten. Een van de redenen daarvoor is het risico op criminaliteit: “Op camerabeelden zagen de beveiligers verdachte personen rondlopen over de lege campus. Daar hadden we voor de crisis natuurlijk al ervaring mee, met onder andere ingetrapte deuren in het Mandevillegebouw, dus dat was geen ondenkbaar gevaar”, vertelt Van der Graaf. Over daadwerkelijke diefstallen is niets bekend.

De eerste weken van de crisis verliepen volgens Van der Graaf in een goede sfeer. “Natuurlijk moesten er ingrijpende beslissingen genomen worden, maar dat ging met een zeker gemak. Dingen móesten gewoon gebeuren.” Dat de spanning later toch oploopt, komt grotendeels door de werkdruk. “Wij besloten vrij snel om al onze tentamens ook online af te nemen. En dat is met zo’n grote groep studenten gewoon een nachtmerrie. Je moet allerlei alternatieve toetsvormen verzinnen. Maar als je meerkeuzevragen vervangt door open vragen, dan neemt de werklast voor docenten enorm toe. Dus die stelden bijvoorbeeld voor om een deel van de toetsing in groepsopdrachten te verpakken. Maar daar had de examencommissie weer moeite mee, want die moeten het niveau van de tentamens bewaken.”

Gedurende de hele lockdown draaien de audiovisuele afdelingen van de universiteit overuren. Zo wordt in de studio in het Polakgebouw dagelijks een talkshow uitgezonden met het laatste nieuws en verhalen van studenten en medewerkers, een samenwerking van Erasmus Magazine en de afdeling Marketing en Communicatie. Tegelijk nemen docenten massaal hun colleges op of zenden ze live uit. Ragetlie: “Daarvoor maakten we zoveel mogelijk gebruik van bestaande reserveringen. Zo konden de docenten gewoon vanuit hun gebruikelijke collegezaal het college uitzenden.” Alleen al in maart werden er 2500 colleges opgenomen.

Het calamiteitenteam blijft nog altijd actief, al wordt er niet meer twee keer per dag overlegd. “We praten nu nog minimaal één keer in de week”, vertelt Ragetlie. “Dan gaat het bijvoorbeeld over maatschappelijke ontwikkelingen, aankomende activiteiten en mogelijke scenario’s. We houden overal rekening mee.”