De reacties op een pandemie zijn vrij nieuw volgens Xu, maar binnen de psychologie zijn er gebruikelijke manieren om reacties van mensen te categoriseren. Xu gebruikt twee dimensies, emotionele reactie en cognitieve evaluatie, om mensen in vier groepen onder te verdelen: blind optimistische mensen, mensen die in paniek raken, mensen die rationeel alert blijven en mensen die rationeel kalm blijven. Jij, je huisgenoten en je dierbaren zijn allemaal in een van de hokjes te plaatsen. Laten we eerst kijken wat de twee dimensies precies inhouden voordat we kunnen uitvogelen welke categorie het beste bij jou past.
Cognitieve evaluatie en emotionele reactie
Cognitieve evaluatie is het vermogen om informatie uit de juiste bronnen op een rationele manier te verwerken. Daardoor krijg je een duidelijk en specifiek beeld van een situatie, zodat je de nodige voorzorgsmaatregelen kunt nemen. Zie het als het verschil tussen kwaliteitskranten lezen of alles geloven wat er op Facebook wordt gedeeld.
Je emotionele reactie geeft aan hoe gevoelig je bent voor prikkels uit je omgeving. Voel je je alsof je haar in de fik staat of denk je: het coronavirus is niet het einde van de wereld? Onze emotionele reactie komt voort uit onze genen en wordt bepaald door evolutionaire psychologische mechanismen: onze menselijke angst voor onzekerheid en ons beperkt cognitief vermogen om onzichtbare risico’s en ongrijpbare getallen te bevatten. “Hoewel er in dit geval geen goede of slechte reactie is”, zegt Xu, “kunnen mensen zich wel zo druk maken dat ze misschien onnodig lijden.”
Vier typen mensen
Vanuit deze twee dimensies zijn de volgende reactietypes af te leiden. Misschien past één type perfect bij je of misschien ben je een combinatie van typen:
Deze mensen verkeren in een staat van paraatheid. Hoewel ze zich zorgen maken, zorgen ze er ook voor dat ze hun humeur op pijl houden. Zo hebben ze het gevoel nog controle te hebben over de situatie. Xu zegt: “Ze hamsteren misschien, maar doen dat wel bewust. In plaats van toiletpapier hamsteren ze de juiste spullen.” Omdat ze kennis van het virus hebben, kopen rationeel alerte mensen eerder handgel en zeep en bestellen ze online mondkapjes. “Ik zag mensen duikuitrusting of andere vreemde kledingstukken in de supermarkt kopen. Dat zijn de irrationele mensen.”
De doemdenkers. Hun reactie is heel sterk, maar hun vermogen om rustig over de situatie na te denken juist niet. Ze raken dus in paniek. Volgens Xu reageren ze bijvoorbeeld door te hamsteren en al heel vroeg afstand van anderen te houden. Misschien mondt hun reactie zelfs uit in een sociale fobie, wat inhoudt dat ze helemaal niemand meer willen zien. “Paniekerige types dikken de situatie aan en voelen zich vrijwel de hele tijd angstig. In extreme gevallen kunnen ze agressief gedrag gaan vertonen”, zegt Xu. Wanneer je met zo’n type samenwoont en een gesprek met hem of haar aangaat, valt het je misschien op dat hij of zij snel ruzie maakt met anderen over de coronacrisis. Ze overladen je met slecht nieuws of krijgen een zenuwinzinking.
Misschien wel de meest Nederlandse en daarmee de meest voorkomende reactie op de corona-uitbraak in Nederland. Xu: “Veel mensen denken nog steeds dat het gewoon een griepje is en ze niet in levensgevaar verkeren omdat ze jong en fit zijn, of ze denken dat ze het virus helemaal niet zullen krijgen. Dat is niet handig voor het naleven van de maatregelen.” Ze vertelt verder: “Als autoriteiten blind optimistisch of kalm blijven, loopt dat uit op een ramp, omdat ze dan de kans mislopen om op tijd maatregelen te nemen om het virus te stoppen.” In deze categorie vallen ook de mensen die niet weten wat er aan de hand is of hun informatie uit de verkeerde bronnen halen. Ze gaan nog steeds naar feestjes en bijeenkomsten zonder zich zorgen te maken of weten niet wat er gaande is en kunnen daarom een gevaar zijn voor zichzelf en voor anderen.
Waarom zou je je zorgen maken over een situatie die je niet kunt veranderen? Het rationeel kalme type heeft inzicht in de medische en sociale gevolgen van de crisis, maar houdt het hoofd koel. “Ze lijden minder omdat ze controle hebben over hun emoties. Ze gaan ook vaker naar buiten en nemen iets meer risico”, aldus Xu. Rationeel kalme mensen vinden dat het onmogelijk is om de hele dag binnen te blijven. Als je niet even kunt hardlopen of wandelen, dan word je gek. De risico’s die deze mensen nemen zijn beperkt en zijn op een bepaalde manier ook noodzakelijk.
Blijven ademen
Als jij het paniekerige type bent of een blind optimistisch persoon (of met zo iemand samenwoont), zijn er dingen die je kunt doen om de stress wat te verlichten. Xu heeft het volgende advies voor mensen die in paniek raken: “Een van de belangrijkste oorzaken van paniek is het gevoel dat je de controle kwijtraakt. Mensen die in paniek raken, gaan van het ergste uit en kunnen de ernst van de situatie overschatten.” Daarom is het beste dat je kunt doen diegene helpen om weer grip op hun leven te krijgen. Zelfs kleine dingen kunnen al bijdragen. Doe bijvoorbeeld samen kleine klusjes in en om het huis of kook voor je huisgenoot. “Daardoor ontstaat er direct positieve feedback, waardoor mensen het gevoel krijgen toch nog controle te hebben over bepaalde dingen”, vertelt Xu. “Ook lichaamsbeweging – yoga bijvoorbeeld – kan helpen. Daarmee verhoog je direct je endorfinepeil waardoor je je blij en meer ontspannen voelt.”
Voor degenen die denken dat ze het ‘milde’ virus niet gaan krijgen, stelt de psycholoog een gedachte-experiment voor: “Denk even terug aan het moment waarop je je echt ziek hebt gevoeld en denk aan je grootouders, je ouders en de zorgverleners die elke dag hun leven op het spel zetten. Het virus is ongrijpbaar, maar de gevolgen voor je dierbaren zijn dat niet.”
“Op dit cruciale punt moet iedereen zich inzetten om het virus te stoppen”, vervolgt Xu. Wanneer de mensen om je heen zich beginnen te vervelen en bijvoorbeeld toch anderen gaan opzoeken en geen afstand houden, is het volgens Xu belangrijk om ze daarop aan te spreken: “Wees dapper en laat weten dat je het er niet mee eens bent. Maak de gevolgen van zulk gedrag duidelijk: het virus zal sneller om zich heen grijpen, er komen meer mensen op de IC terecht en het zorgsysteem zal overbelast raken. Bovendien doe je alle moeite die andere mensen doen teniet. Sociale druk is een effectieve manier om het gedrag van anderen te veranderen. Wees dapper en spreek je namens de hele maatschappij uit.”
Moeder Natuur trekt keihard aan de noodrem. Er zijn te veel mensen die te veel reizen, te veel vlees eten en te veel natuurlijke hulpbronnen verkwisten.
Tuurlijk en daarom springt er ergens ineens een virus over op een markt in China? Heeft als intelligent wezen zeker een seintje gekregen van Moeder Natuur of den Heere Heere dat de tijd daarvoor gekomen was… Of ziet u in kometen ook nog voortekenen van ellende? Graag uw politieke overtuiging niet op de oorzaken van deze crisis plakken. Mag ik er aan herinneren dat de pestepidemie in Europa in de 17e eeuw jaren geduurd heeft en er toen nog geen vliegtuigen waren? U lijkt me eerder zo’n jaloers windmolentype die graag ziet dat mensen achter de dijk blijven en hun zelfverbouwde groente eten.
Herkenbare gedragingen die je om je heen kan zien. Ik herken ook mijn eigen gedrag. Toch vraag ik mij af: hoe komt psycholoog Xu tot deze indeling?
Duikuitrusting is duur. Dus als bijvoorbeeld de Lidl iets aanbiedt voor een veel lagere prijs dan de speciaalzaak,en ik koop dat, wie is er dan irrationeel?
Reageren niet meer mogelijk.