Een week lang offline zijn in een wereld die altijd online is. Filosoof Hans Schnitzler legde zijn studenten een ‘digital detox’ op en schreef over hun ervaringen het boek ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’. Hij waarschuwt voor de macht van bedrijven als Google en Facebook die je leven willen beheersen. Volgende week geeft Schnitzler een lezing in het Erasmus Paviljoen over de grootste verslaving van onze tijd.
“Ik was niet aan het swipen, waarbij ik mijn geest een soort van lamleg.”
Een week lang zonder Facebook, Whatsapp en Tinder. Wat viel de detoxende studenten op?
De detoxperiode beschrijven mijn studenten als ‘echter’, ‘mooier’ en ‘bewuster’. Studenten gaven aan dat ze beter sliepen en zich beter konden concentreren. Dat ze eindelijk de tijd hadden om de dingen die ze meemaakten te verwerken. Dat je weer in vervoering kan raken door een wandeling in het park of het gevoel hebt dat je meer empathie krijgt voor anderen.”
Dat klinkt goed, zo’n digital detox – een ontgiftingskuur. Maar was is dan het gif?
“Veel apps en platforms zijn zo ontwikkeld dat je er zo veel mogelijk mee bezig gaat zijn. Dat je verslaafd raakt. Een digital detox laat je nadenken over je gedrag: wat zijn nou de dingen die je werkelijk wilt of moet doen? Een wereld die gedomineerd wordt door schermpjes die continu om onze aandacht schreeuwen gaat in tegen ons eigen belang. Bij bedrijven als Facebook heeft men vanaf dag één het doel gehad om in te spelen op de dopamine-injecties die je krijgt bij elke like.”
Wie voedt onze verslaving dan?
“De producten van technologiebedrijven zijn zo ontworpen dat je verleid wordt om zo lang mogelijk op hun platforms te blijven. De producten van Google zijn bijvoorbeeld zo ontwikkeld dat je zo afhankelijk raakt, dat je moeilijk afstand van ze kan nemen. Een van de geïnterviewde studenten kwam altijd te laat. Maar tijdens de detoxperiode merkte ze dat ze plotseling op tijd was, omdat ze niet langer werd afgeleid.”
“Ik kreeg meer overzicht met betrekking tot de dag, dat jij er verantwoordelijk voor bent, voor de structuur ervan. Ik voelde mezelf slimmer, kon beter nadenken.”

“Die fucking telefoon is gewoonlijk pijnlijk.”
Is het antwoord op die aandachtsindustrie zo simpel als een week lang je telefoon weg leggen?
“Nee, absoluut niet. Natuurlijk zijn bewustwording en aanpassing van je gedrag belangrijk. Maar als die producten echt zo verslavend zijn, dan wordt het ook echt een verhaal voor overheden. Die dragen hierin ook een verantwoordelijkheid om mensen, en vooral jongeren, te waarschuwen voor de gevaren.”
Dus net als een waarschuwingssticker op een pakje sigaretten?
“Precies. Ik pleit voor een label voor aandachtsproducten. We hebben al labels voor duurzame producten, maar waarom hebben we geen labels die aangeven in hoeverre jouw data worden gedeeld met derden? Wat mij betreft moeten we de aandachtindustrie met dezelfde kritische blik benaderen zoals we dat al doen bij de tabaks- of gokindustrie.”
Wat zou zo’n label dan oplossen?
“Jouw data liggen aan de basis van de verdienmodellen van bedrijven als Google en Facebook. Het gaat er om dat wij zoveel mogelijk klikken, swipen en liken. Een label zou een ander ontwerp van die platforms kunnen afdwingen waarbij het niet langer gaat om het verzamelen van zoveel mogelijk data. Het zou ons bewuster kunnen maken bij de keuze om een bepaalde telefoon te kopen of app te downloaden.”
Millenials zijn opgegroeid in – en dus vergroeid met – een digitale wereld. Is dit geen achterhoedegevecht?
“Dat is ontzettend lastig. We kunnen en willen ook helemaal niet terug naar die tijd. Er is daarentegen wel een groeiend onbehagen over onze verhouding tot die schermpjes. Een detox kan bijdragen aan de bewustwording, maar de kern van het probleem ligt bij het economische verdienmodel. Het aanpakken van dat model vereist politici die niet bang zijn om tegen de macht van technologiebedrijven in te gaan en in te grijpen.”
Is dat ook jouw angst, dat je wordt weggezet als conservatief of een anti-modernist?
“Het is een bekend verwijt, waar ik eerlijk gezegd een beetje moe van word. Technologie staat natuurlijk voor vooruitgang en hoop. Zodra je dat op een kritische manier belicht, word je al snel gezien als iemand die tegen de vooruitgang is. We zouden moeten stoppen met mensen weg te zetten als technopessimist. Laten we vooral proberen te snappen wat er momenteel gaande is en onszelf de vraag stellen of de huidige ontwikkeling de juiste is.”
Hans Schnitzlers boek ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’ ligt nu in de boekhandel. 21 november geeft hij een lezing over de ‘digital detox’ in het Erasmus Paviljoen.