Maar liefst 20 procent van de bezoekers van de campussupermarkt steelt weleens, blijkt uit onderzoek door studenten van de Erasmus Universiteit. Sindsdien experimenteert de winkel met posters: Zie je een dief? Verklik het aan de Spar in ruil voor gratis koffie. Hoe zinnig dat is, analyseren we via twee trends in de bestrijding van criminaliteit.
Het gevaar van eigenrichting
Ten eerste kunnen studenten elkaar erbij lappen. Dit past bij de trend waarin de overheid burgers inzet om criminaliteit te bestrijden. Denk aan de buurtwachten op straat, de WhatsApp-groep voor buurtpreventie en programma’s als Opsporing Verzocht, waarbij de burger om hulp wordt gevraagd. Criminologen hebben hier allerlei analyses op losgelaten, waarna zij voorzichtig positief zijn over deze burgerinzet.
Maar, niet onbelangrijk: de analyses brachten ook knelpunten aan het licht. Zo bestaat er het gevaar van eigenrichting. De gemiddelde burger kent de letter van de wet niet en loopt bij eigen optreden het risico zelf in het verdachtenbankje terecht te komen. Zo berichtte het AD over een buurtwacht die zelfs helikopters in bezit had en met honden achter vermeende overtreders aanging.
Burgers redeneren bovendien soms vanuit hun (voor)oordelen. Een getinte jongeman die een wandeling maakt door een buurt waarin een actieve WhatsApp-groep is, kan voor een stroom aan (racistische en bevooroordeelde) berichtjes zorgen. Zo kan het ook gebeuren dat hbo-studenten (die volgens de Spar opvallend vaak proletarisch winkelen) door hun academische mede-consumenten eerder van diefstal worden verdacht. Dus: inzet van burgers kan helpen, maar er kleven ook gevaren aan.
Criminaliteit verjagen
Trend twee: steeds vaker proberen overheden en bedrijven overlast en criminaliteit te voorkomen door de situatie zelf te veranderen. Neem winkelcentrum Zuidplein. De gemeente Rotterdam plaatste hier een draaiorgel, waarvan het krasse geluid hangjongeren moet wegjagen. Ook zijn op de brede trap vanaf het metrostation trapleuningen geplaatst, waardoor zakkenrollers moeilijker te werk kunnen gaan.
De Spar zet de omgeving in door potentiële dieven via posters te vertellen dat ze in de gaten worden gehouden. Potentiële daders realiseren zich dat, waarna zij eerder de afweging maken om niet te stelen. Althans, dat is het idee achter de methode. De vraag is alleen hoe de dader naar deze posters kijkt. Gelooft hij écht dat de pakkans groter wordt? Ook is het de vraag of dieven zo daadwerkelijk eerder betrapt worden. Daarbij speelt het bystander-effect: als een groep iets ziet gebeuren zonder dat iemand ingrijpt, dan is iedereen geneigd te denken dat er niets aan de hand is.
Bovendien, zo bekritiseert de criminologie deze trend, pakt het problemen niet bij de kern aan. De maatregelen veranderen namelijk niets aan het motief van de dader, maar richten zich alleen op de gelegenheidsdief. Bij notoire daders kan daarom het waterbedeffect optreden, waarbij de criminaliteit zich verplaatst naar een ander gebied. Dus ook aan de tweede trend zitten nogal wat haken en ogen.
Met dank aan Kimberly Oosterwijk, tutor criminologie
