Meer klachten in hoger onderwijs: ‘De studentonvriendelijkheid neemt toe’

Studenten hebben nog nooit zoveel klachten ingediend, blijkt uit een rondgang langs universiteiten en hogescholen. “De studentonvriendelijkheid neemt steeds meer toe. En hoe onvriendelijker je bent als instelling, hoe meer klachten je krijgt.”

Een ‘middelmatige studente, die na haar afstuderen weinig kans op een baan zou hebben’. Zo noemde de Erasmus Universiteit een oud-studente Psychologie dit voorjaar, die een schadevergoeding eiste voor het oplopen van een jaar studievertraging. De studente had zich al ingeschreven voor een masteropleiding aan de Vrije Universiteit, maar moest in de zomer nog één herkansing doen.

Ze haalde een 5,2 voor de toets. Door die onvoldoende zou ze pas een jaar later aan haar master kunnen beginnen. Bij de inzage bleek het antwoordblad van het multiplechoice-tentamen een fout te bevatten. De studente had een 5,5 moeten krijgen. Genoeg om toch aan de masteropleiding te beginnen. Maar de inzage was pas na 1 september, waardoor de VU haar niet meer toeliet.

De studente spande een rechtszaak aan tegen de Erasmus Universiteit, waarin ze bijna 23.000 euro schadevergoeding eiste. Door de nakijkfout (en de trage reactie van de docent) zou ze pas een jaar later afstuderen. De universiteit wilde van niets weten, maar de rechter gaf de studente gelijk: ze kreeg 9.000 euro schadevergoeding en de EUR moest de proceskosten vergoeden.

Studenten dienen steeds vaker klachten in over het bindend studieadvies of tentamencijfers, blijkt uit een rondgang langs universiteiten en hogescholen. Hebben de klagende studenten een punt of slaan ze inmiddels een beetje door? En wat zeggen deze stijgende cijfers nu eigenlijk?

Als studenten het oneens zijn met een beslissing van hun universiteit, kunnen ze een beroepschrift indienen bij het college van beroep voor de examens (CBE) of bij het college van bestuur, afhankelijk van het onderwerp. Verreweg de meeste klachten komen bij het CBE binnen en gaan over het bindend studieadvies, tentamencijfers of fraude. Het college van bestuur behandelt onder meer klachten over het collegegeld en problemen met de inschrijving.

Beide colleges moesten de laatste jaren flink aan de bak. “Het loopt er werkelijk over de schoenrand heen”, zei Willem Beijk in 2012, destijds secretaris van de landelijke onderwijsrechtbank CBHO in Den Haag. Daar kunnen studenten naartoe als ze geen gelijk krijgen van hun universiteit of hogeschool.

Uit een inventarisatie van het Hoger Onderwijs Persbureau blijkt dat het aantal beroepschriften bij de CBE’s nog steeds toeneemt. In 2013 kregen twaalf universiteiten (de TU Eindhoven kon geen cijfers noemen) zo’n 1.700 officiële klachten binnen en het jaar erop ruim 1.900. In 2015 zette de groeispurt door naar tweeduizend stuks. Dat is een stijging van bijna 20 procent. Het einde lijkt nog niet in zicht.

De stijging baart de Universiteit Maastricht af en toe zorgen. “We zien de laatste jaren zelfs advertenties van bedrijfjes die studenten juridisch bijstaan die het niet eens zijn met hun bindend studieadvies”, zegt Hanneke van Mier, hoofd van de examencommissie van psychologie.

Sociale media spelen volgens haar een belangrijke rol. “Studenten zoeken elkaar op via gezamenlijke Facebookpagina’s om daar hun ongenoegen te uiten. Daardoor roepen ze de docent sneller ter verantwoording over bijvoorbeeld tentamenvragen.”

Er is in Maastricht wel eens nagedacht over maatregelen om het indienen van beroepschriften lastiger te maken. “Nu is het heel laagdrempelig, het kost studenten niets. Als je wel een bedragje gaat rekenen, zou het studenten misschien afschrikken om een klacht in te dienen”, zegt Van Mier. Maar juridisch gezien bleek dat niet te realiseren.

In Rotterdam bleef het aantal beroepschriften de afgelopen jaren vrij stabiel. Dat komt misschien door de strenge normen voor eerstejaars die de Erasmus Universiteit hanteert, zegt Sabiha El Ghafour, secretaris bij het CBE. Studenten moeten alle zestig punten halen om een positief bsa te krijgen. “Hierdoor komt een negatief advies niet plots uit de lucht vallen.”

Het aantal beroepschriften had hoger kunnen liggen, zegt El Ghafour. “Onze examencommissies steken een hoop tijd en energie in het praten met studenten en vangen zodoende veel klachten op.” Deze preventieve aanpak werkt goed volgens haar. “Studenten willen eigenlijk gewoon graag hun verhaal kwijt. Dat merk je bij zo’n hoorzitting: ze vinden het fijn dat er iemand naar hen luistert en hun zaak serieus bekijkt.”

Ook in het hbo wordt steeds meer geklaagd. Bij twaalf bevraagde hogescholen is het totale aantal beroepschriften nog nooit zo hoog geweest. Na 2012, het jaar van de langstudeerboete, namen de klachten even af, tot 2015: toen werd er een recordaantal van ruim 3.300 klachten ingediend.

“Studenten worden gewoon steeds mondiger”, zegt woordvoerder Margot Custers van Avans Hogeschool, waar het aantal klachten in een paar jaar tijd bijna verdubbelde. Toch verwacht ze nu weer een daling: er zijn minder beroepschriften ingediend dan vorig jaar om deze tijd.

Stenden Hogeschool heeft een andere verklaring. “Wij maken de laatste jaren beter duidelijk waar studenten naartoe kunnen met hun klacht”, zegt woordvoerder Peter Mulder. En dat werpt zijn vruchten af, want het aantal klachten is in 2015 verdubbeld. Dat is dus eigenlijk een goed teken. En vergeet ook niet dat er de afgelopen jaren veel veranderde voor studenten, zegt hij. Dat zie je ook in de cijfers terug.

Wie wil weten hoe je de hoge stapel met klachten weg kunt werken, kan misschien te rade gaan bij de absolute klachtenkampioen van het hbo: de Hogeschool van Amsterdam, waar maar liefst achthonderd beroepschriften binnenkwamen. Toch waren het er nog maar kort geleden veel meer. In 2011 dienden de HvA-studenten ruim dertienhonderd beroepschriften in.

“Wat waarschijnlijk helpt is dat medewerkers van de juridische afdeling de hogeschool zijn ingegaan om voorlichting te geven”, zegt Willem Beijk, sinds vorig jaar voorzitter van het CBE van de HvA. Docenten en examencommissies worden aangemoedigd om het probleem samen met de student op te lossen, zodat deze geen klacht hoeft in te dienen. “Nog te vaak gebeurt dat pas tijdens het verplichte schikkingsgesprek dat voorafgaat aan de behandeling van het beroepschrift door het CBE. Je ziet dan dat docenten en studenten er in veel gevallen best snel uitkomen. Maar het beroepschrift telt dan al wel mee in de statistieken.”

Maar zo’n informeel gesprek komt er niet altijd van. Soms is er gewoon weinig tijd, bijvoorbeeld als een student wordt weggestuurd met een bindend studieadvies. “Die bsa’s worden tussen 1 juli en 1 augustus gegeven, als bij wijze van spreken de caravans van docenten en medewerkers achter de auto staan aangehaakt”, zegt Beijk. “Dan is de boodschap al snel: als je het er niet mee eens bent, stap je maar naar het CBE.”

Dus moeten studenten op hun strepen staan. Heel goed dat ze steeds assertiever zijn, vinden studentenorganisaties LSVb en ISO. “Het betekent dat studenten hun rechten kennen en niet bang zijn voor hun universiteit of hogeschool”, zegt Jarmo Berkhout van de Landelijke Studenten Vakbond.

Daar sluit Jan Sinnige van het Interstedelijk Studenten Overleg zich bij aan. “Het is van groot belang dat studenten opkomen voor hun rechten.” Hij verwijst naar de recente problemen met het bindend studieadvies in het tweede jaar. Opleidingen bleken de wet massaal te overtreden en studenten onterecht weg te sturen.

Aan de ene kant zijn er dus zorgen over de vloedgolf van klachten in het hoger onderwijs, aan de andere kant blijken veel studenten hierdoor hun gelijk te halen. Zijn het nu zeurpieten of niet? We vragen oud-rechter en UvA-docent Ben Olivier, die dit voorjaar met enig rumoer afscheid nam als voorzitter van onderwijsrechtbank CBHO.

“Te veel klachten? Absoluut niet!”, vindt Olivier. “Ik zeg het nog één keer: als je kijkt naar de hoeveelheid onaangename beslissingen die universiteiten en hogescholen nemen, dienen studenten juist veel te weinig klachten in.”

Onderwijsinstellingen gaan volgens de voormalige rechter steeds onzorgvuldiger met hun studenten om. “Het is bijvoorbeeld ongelooflijk hoe moeilijk het is om universiteiten en hogescholen te bereiken. Die studentonvriendelijkheid neemt steeds meer toe. En hoe onvriendelijker je bent als instelling, hoe meer klachten je krijgt.”

Het is hem een doorn in het oog dat hogescholen en universiteiten hun eigen procedures zo slecht volgen. “Er staat heel duidelijk in de wet: bij een beroep moet de examencommissie in gesprek met de student om te kijken of er geschikt kan worden. Dat gebeurt heel vaak niet. Dat is hét voorbeeld van hoe onvriendelijk instellingen vandaag de dag zijn geworden.”

Uiteindelijk is het misschien een kwestie van geld. Er is de laatste jaren hard gesnoeid in het onderwijsbudget, merkt de oud-onderwijsrechter op. “Wanneer er bezuinigd wordt, gaat dat van de rechtsbescherming af. Universiteiten en hogescholen zeggen: het draait bij ons om onderwijs en onderzoek. Maar ze vergeten dat rechtsbescherming van studenten en medewerkers een essentieel onderdeel is van de organisatie.”