Ophef over boekverplichting ESL

Het liefst zou de Erasmus School of Law (ESL) haar eerste- en tweedejaarsstudenten verplichten om het digitale boekenpakket aan te schaffen, maar dat bleek wettelijk gezien niet haalbaar. De ongelukkige formulering in het Onderwijs- en Examenreglement (OER), dat er zelfs sancties opgelegd kunnen worden als iemand de digitale boeken niet koopt, leidt tot veel ophef onder studenten.

Het leek er even op dat de ESL het niet zou nauw nam met de wet, en er werd in de wandelgangen al lacherig gesproken over de voorbeeldfunctie. De faculteit moest inbinden om niet daadwerkelijk de wet te overtreden. Ruben Houweling, programmamanager van ESL: “Wij hebben het digitale boekenpakket ingevoerd vanuit de oprechte mening dat studenten met meer succes studeren als ze toegang hebben tot een groot aantal wetenschappelijke bronnen. Dit is een belangrijke pijler van ons nieuwe onderwijsmodel.” Volgens hoofd Juridische Zaken van de universiteit, Jerimi van Laar, heeft de faculteit onhandig gecommuniceerd over de boekenaanschaf door te spreken van een verplichting en een sanctie, terwijl ze dit niet zo bedoelt. De faculteit geeft aan dat ze het beter op een andere wijze had kunnen communiceren.

Fronsen

De formulering impliceert dat studenten die het pakket niet kopen nadelen ondervinden, en dat deed Marco Voormolen fronsen. De bachelorstudent Geschiedenis, eerstejaars Rechten en lid van de Universiteitsraad dook in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) en constateerde dat de faculteit hem helemaal niet mag verplichten om het digitale pakket te kopen. In die WHW staat dat de inschrijving niet afhankelijk kan worden gesteld van andere bijdragen dan het vastgestelde collegegeldtarief. Om dit te verduidelijken schreef minister van Onderwijs Jo Ritzen in 1994 een brief naar alle instellingen waarin staat dat extra kosten kunnen worden doorberekend, “doch uitsluitend op vrijwillige basis”.

Opinistuk geschreven

Voormolen schreef hierover een opiniestuk op de website van de Vereniging Studentenbelang Rotterdam (VSR) en kreeg veel bijval van medestudenten. Zijn grootste bezwaar is dat studenten niet meer de keuze hebben om hun boeken in plaats van digitaal, fysiek te kopen – nieuw, dan wel tweedehands – of te lenen bij de bibliotheek. “Het digitale pakket kost zo’n 700 euro en dat kan voor studenten een forse uitgave zijn.” Voor deze studenten heeft de faculteit een Boekenfonds opgericht, van waaruit zij financiële ondersteuning krijgen. Daar heeft echter nog niemand een beroep op gedaan.

Chantage

Voormolen zelf kocht de digitale boeken wel, maar 20 procent van de eerstejaars deed het niet, tegenover de helft van de tweedejaars. Niels Hunck, student Fiscaal recht en deeltijdstudent Rechten, kocht het pakket niet. Samen met een medestudent verspreidde hij briefjes bij hoorcolleges, met het verzoek aan studenten die ook bezwaar hebben tegen de verplichting contact met hem op te nemen. “Om een soort belangengroep te vormen”, legt Hunck uit. “Door de aanschaf van dit pakket verplicht te stellen, tast de ESL onze vrijheid als consument aan. En in de mails aan studenten die het pakket niet kochten wordt ook nog eens gedreigd dat het gevolgen kan hebben voor het onderwijs. Dat is gewoon chantage.” Hunck kreeg zo’n twintig steunbetuigingen in reactie op de briefjes.

Tweedeling

Door die dreiging lijkt het alsof je in het nadeel gesteld wordt als je de boeken niet koopt. “Dat is geenszins het geval”, stelt Houweling. Volgens hem is het enige gevolg van het niet kopen van het digitale pakket dat je bij studenten in de werkgroep komt die dat ook niet deden. Andersom komen ook de studenten die wel de digitale bronnen gebruiken in eenzelfde groep. Geen discriminatie volgens Houweling, maar een praktische tweedeling, zodat de faculteit zeker weet dat er in de ene groep alleen maar gewerkt wordt met dezelfde digitale bronnen. In de andere werkgroep gebruiken de studenten misschien wel precies dezelfde literatuur in een hardcopy-versie en ontstaat dezelfde discussie, maar dat kan de faculteit niet controleren, aldus Houweling.

In het afgelopen blok waren de werkgroepen wel gemengd, maar omdat de evaluatie nog niet is voltooid weet de programmamanager nog niet of dat heeft geleid tot minder goede discussies, of dat de ene student meeliftte op de digitale bronnen van een ander.

Achterdocht

Ondanks dat Houweling beweert dat de tweedeling in de werkgroepen alléén praktisch van aard is – mensen met dezelfde bronnen zitten bij elkaar – is Voormolen achterdochtig en vraagt zich af of studenten die geen digitale boeken gebruiken daar nadelen van zullen ondervinden. Want als dat het geval is, zou je als student voordelen kunnen kopen en dat is onverdedigbaar, betoogt hij. Al helemaal wanneer de universiteit dat zou faciliteren.

Betalen voor service bij FSW

Bij de Faculteit Sociale Wetenschappen speelt wel iets soortgelijks. Daar betalen studenten Psychologie en Pedagogische Wetenschappen 240 euro per jaar om vanuit huis of vanaf een andere pc buiten de faculteit gebruik te kunnen maken van Psyweb. Daarop staan wetenschappelijke tijdschriften en boekhoofdstukken en studenten kunnen er verslagen uploaden of zich inschrijven voor toetsen. Wie dit bedrag niet betaalt, kan alleen van deze service gebruikmaken op pc’s op de faculteit. Studenten die dit pakket hebben aangeschaft, kunnen daardoor vaak nog ’s avonds opdrachten inleveren, terwijl anderen dit voor sluitingstijd op de campus hadden moeten doen.

Voordelen van digitale pakket

Dat (nog) niet alle studenten het digitale pakket hebben gekocht, wordt betreurd door de ESL, die daarmee juist het onderwijs wil vernieuwen en intensiveren. Het idee achter het probleemgestuurd onderwijs is dat studenten een oplossing van een probleem of casus zoeken in verschillende bronnen en daarover discussiëren in hun werkgroep. De faculteit biedt studenten daarom een uitgebreid literatuurpakket, zodat er meer stof voorhanden is om mee aan de slag te gaan. “In plaats van gebruik te maken van slechts één titel per vak, hebben studenten keuze uit gemiddeld drie titels”, legt Houweling uit. Volgens hem is het grote voordeel van het digitale pakket dat het rijker is aan bronnen, terwijl je niet (veel) meer betaalt in vergelijking met de fysieke boeken van voorheen. In totaal heeft de faculteit zo’n 40 procent korting bedongen bij de uitgever, maar dan moeten wel alle studenten het pakket kopen. Bovendien zullen studenten in hun baan waarschijnlijk vooral met een tablet in de weer zijn, en op die trend wil de ESL met het digitale pakket vast inspelen.

‘Ouderwets verdienmodel

Hunck en Voormolen geloven ook wel in de goede bedoelingen van de faculteit, en stellen dat het probleem vooral bij de uitgeverij ligt. Die werkt met een ‘ouderwets’ verdienmodel, dat nu op het bordje van de studenten komt te liggen. “De OER is er natuurlijk niet om de belangen van de uitgever te beschermen”, zegt Hunck. “Maar door de aanschaf verplicht te stellen in de OER gebeurt dat in de praktijk wel.”

Als niet iedereen meedoet, wordt het duurder, omdat de uitgeverij genoodzaakt zal zijn om de prijs van het pakket te verhogen. Dit zorgt voor oneerlijkheid tussen studenten en daarom probeert Houweling de ‘weigeraars’ in een mail van 17 september alsnog over te halen; uit solidariteit met medestudenten die het pakket al hebben en om de prijzen laag te houden.

Goed contact

In de aanloop naar heb boekenpakket sprak Houweling al met de Faculteitsraad en studenten in een projectgroep, en hij gaat ook nu nog graag in discussie met rechtenstudenten en studentvertegenwoordiging over de vraag of de ESL de keuzevrijheid van studenten beperkt. Bovendien gaat Houweling onderzoeken of digitale boeken een must zijn om het doel van het probleemgestuurd onderwijs – een vooruitstrevende en kwalitatief hoogwaardige opleiding – te halen. “Digitale boeken kunnen daar een waardevolle rol in spelen, maar mogen dat proces niet verstoren. De komende periode zullen we dan ook goed contact met studenten blijven onderhouden.”

Tim Ficheroux en Lindemarie Jongste