“Het is treurig voor de man zelf en voor de wetenschap”, reageert rector Henk Schmidt. “Maar de wetenschap heeft geen keus; de man wel.”

Dirk Smeesters, hoogleraar Marketing bij RSM, heeft op 30 november 2011 zelf een melding gedaan bij de secretaris van de vertrouwenspersoon wetenschappelijke integriteit van de EUR, Riëtte te Lindert. Hij deed dit nadat hij per e-mail benaderd was door een Amerikaanse onderzoeker die zich bezighoudt met wetenschapsfraude en een methode heeft ontwikkeld om dit op te sporen. De Amerikaan, die met de commissie heeft samengewerkt op voorwaarde dat zijn identiteit niet bekend wordt gemaakt, confronteerde Smeesters met zijn niet kloppende data en er volgde een mailwisseling.

Onderzoekscommissie

Vervolgens heeft het College van Bestuur op 12 januari 2012 een onderzoekscommissie Wetenschappelijke integriteit samengesteld. Voorzitter van de commissie was onderzoeksdirecteur bij Psychologie Rolf Zwaan. Hij liet weten niet geacht te worden publiekelijk over de zaak te spreken. Andere leden van de commissie waren P.J.F. Groenen van de Erasmus School of Economics en A.J. van der Heijden van de afdeling Kindergeneeskunde in het Erasmus MC. De commissie heeft drie gesprekken gevoerd met Smeesters.

Smeesters heeft al in januari zelf ontslag genomen, vanwege persoonlijke omstandigheden. Afgelopen donderdag heeft de universiteit de ontslagaanvraag gehonoreerd, na afronding van het onderzoek naar de fraude. Of de ‘persoonlijke omstandigheden’ samenhangen met de wetenschapsfraude en of hij na voltooiing van het onderzoek door de universiteit zelf ontslagen zou zijn, wil de rector niet zeggen.

Teruggehaalde artikelen

De onderzoekscommissie heeft alle 29 wetenschappelijke artikelen die Smeesters heeft gepubliceerd (sinds 2001) onderzocht, via de techniek van de Amerikaanse onderzoeker. Volgens het onderzoeksrapport hebben statistische experts aangegeven dat de gebruikte techniek valide is. Meer details over de techniek worden in de openbaar gemaakte versie van het rapport niet gegeven.

Twee artikelen, waarvan met zekerheid te zeggen is dat er wat mis is met de data, zijn teruggehaald (zie hieronder). Een daarvan is al gepubliceerd en de ander is voor publicatie aangeboden aan een tijdschrift.  Van de rest van de artikelen is niet meer na te gaan of er onregelmatigheden in de data zijn, omdat Smeesters een groot deel van zijn data, zowel op papier als digitaal, kwijt is geraakt. Hij heeft geen boeken geschreven. Met het vanochtend in geanonimiseerde gepubliceerde rapport heeft de commissie het onderzoek naar de mogelijke schending van de wetenschappelijke integriteit van Smeesters afgerond.

Datamassage

In een van de gesprekken met de onderzoekscommissie geeft Smeesters toe data ‘gemasseerd’ te hebben. Sommige proefpersonen blijken minder serieus te zijn dan andere deelnemers en die mag je uit het onderzoek verwijderen, licht rector Schmidt toe. Dit is de zogenoemde ‘blue dot techniek’. Maar, benadrukt hij, dit mag niet ná de analyse van de data gebeuren en als je het doet moet je het ook nauwgezet in het artikel vermelden. Beide liet Smeesters na.

Waarom Smeesters de fraude gepleegd heeft, weet Schmidt niet. Smeesters voelt zich als persoon niet schuldig, staat te lezen in het rapport. Hij is ervan overtuigd dat velen in publicaties op het gebied van marketing en (in mindere mate) sociale psychologie gebruikmaken van het bewust weglaten van data om significantie te bereiken, zonder dit te vermelden. Datamassage door middel van de blue dot techniek zou frequent gebruikt worden en dat zou onderdeel van een cultuur zijn. De rector weet niet of dit klopt. Daarom gaat Steef van de Velde, decaan van de Rotterdam School of Management (RSM) waar Smeesters werkte, een onafhankelijke commissie benoemen om dit uit te zoeken.

Geïsoleerd

Of Smeesters, net als Stapel een van die succesvolle wetenschappers was die verdacht veel publiceerde, kan Schmidt niet zeggen. Wel is duidelijk dat hij, evenals Stapel, geïsoleerd te werk ging bij zijn dataverzameling en er weinig toezicht was.

Waarom het weer om een psycholoog gaat, weet Schmidt – zelf ontwikkelingspsycholoog – niet goed. Wellicht heeft het er wat mee te maken dat in dit vakgebied meer dan in sommige andere gebieden sprake is van hevige internationale concurrentie, denkt hij.

Protocol

De onderzoekscommissie Wetenschappelijke integriteit vindt dat er binnen de afdeling van Smeesters (Department of Marketing Management), maar mogelijk breder binnen de Erasmus Universiteit een vast protocol moet komen voor dataverzameling en dataopslag waaraan elke wetenschapper zich dient te houden.  Direct na de dataverzameling zouden de ruwe data gefixeerd moeten worden. Daarnaast zou het protocol moeten beschrijven hoe de gebruikte data te herleiden zijn naar de ruwe data. Dit protocol zal in de zomer opgesteld worden, laat de rector weten.

Ondanks dat het verplicht is dat onderzoekers hun data ten minste vijf jaar bewaren, gaan sommige onderzoekers nu nog vaak erg rommelig met hun data om, zegt Schmidt. Dat geldt ook voor de eerder ontslagen hoogleraar Don Poldermans van het Erasmus MC.

Database

Schmidt en ook Rolf Zwaan zijn voorstanders van een databank waar alle EUR-wetenschappers hun data opslaan en die iedereen in zou moeten kunnen zien. Dat zeiden ze in een artikel in Erasmus Magazine (p. 17) van 17 november naar aanleiding van de fraude van Diederik Stapel van Tilburg University lieten. Dit was vlak voordat Smeesters naar de vertrouwenspersoon stapte en ook voordat de wetenschapsfraude van Poldermans (hoogleraar bij het Erasmus MC die 16 november 2011 ontslagen werd wegens wetenschapsfraude) aan het licht kwam.

Een centrale server waarop alle onderzoekgegevens staan is echter niet zo gemakkelijk en snel te realiseren, vertelt Schmidt. “Het gaat om enorme bestanden. We hebben een gebrek aan ruimte.” De rector gaat er wel vanuit dat de bibliotheek dit na de zomer geregeld heeft.C

Cursus wetenschappelijke integriteit

Sinds de affaire Poldermans en Stapel is er, vertelt de rector, veel discussie op de universiteit geweest over hoe wetenschapsfraude in de toekomst voorkomen kan worden, onder andere tussen de onderzoeksdirecteuren van de verschillende faculteiten. Om te beginnen gaat er een cursus wetenschappelijke integriteit voor promovendi komen, waarschijnlijk in het najaar al.

Stapel, Poldermans en Smeesters waren echter allen al hoogleraar. De fraude van Stapel is zelfs door promovendi naar buiten gebracht. Het is echter niet Schmidts bedoeling een dergelijke cursus aan ook de rest van het wetenschappelijke personeel aan te bieden of verplicht te stellen. “Je mag er vanuit gaan dat iedereen de regels kent”, vindt Schmidt.

Niet te voorkomen

De rector wil benadrukken dat een protocol en een databank wetenschapsfraude niet volledig gaat voorkomen. “Steekproefsgewijs kunnen er achteraf wel controles uitgevoerd worden, maar er kan altijd geknoeid worden.”

Smeesters is in 2010 benoemd tot hoogleraar. Voor zo’n benoeming wordt de handel en wandel van een wetenschapper niet  nagegaan, zoals bij veel overheidsfuncties het geval is. Wordt het na twee fraudezaken in een jaar op de EUR niet tijd voor een Verklaring Omtrent het Gedrag voor wetenschappers? “Daar kunnen we niet aan beginnen”, is de overtuiging van Schmidt. “Het systeem is op vertrouwen gebaseerd.”

Co-auteurs

Volgens de universiteit is er geen reden om te twijfelen aan de goede trouw van co-auteurs. Smeesters heeft enkele promovendi als co-promotor begeleid, niet als promotor. Hij gaf tot eind vorig jaar het vak Experimental Methods in Business Research bij RSM. TL

De door de EUR teruggetrokken artikelen van Smeesters:

– Johnson, C.S., Smeesters, D.H.R.V. & Wheeler, S.C. (2012). Visual perspective influences the use of metacognitive information in temporal comparisons. Journal of Personality and Social Psychology.

– Smeesters, D.H.R.V. & Liu, J. (2011). The effect of color (red versus blue) on assimilation versus contrast in prime-to-behavior effects. Journal of Experimental Social Psychology, 47(3), 653-656.

Het derde artikel waarover in het rapport wordt gesproken betreft een working paper. Dit artikel is niet gepubliceerd.