De groei van het aantal hoger opgeleiden zorgt voor een belangrijke maatschappelijke scheidslijn. Dit stelt prof.dr.mr. Mark Bovens in zijn oratie Opleiding als scheidslijn. Van oude en nieuwe maatschappelijke breukvlakken.
In Nederland ontstaat een nieuwe scheidslijn op basis van opleiding. De stuwende kracht hierachter is de enorme groei van het aantal hoger opgeleiden. Zij hebben vooral andere hoogopgeleiden als vrienden en partners. Hoger en lager opgeleiden leven in gescheiden werelden. Er is een groot verschil in welvaart en welbevinden, en zij verschillen van mening over nieuwe sociaal-culturele thema’s, zoals immigratie, integratie en Europeanisering.
EM sprak met prof. Bovens over de consequenties van zijn bevindingen.
Kijken we met de conclusies van uw onderzoek naar een doemscenario?
Je bedoelt of het erg is? Ik weet niet of het erg is. Elke samenleving kent scheidslijnen. Vroeger hadden we de ‘katholiek/protestant’ en ‘wel/niet gelovig’ scheidslijn. Nee, scheidslijnen zijn niet erg. Ze zijn interessant voor de sociale wetenschapper. Op zich hebben we het hier niet over een doemscenario, maar juist over het beter begrijpen waar politieke tegenstellingen vandaan komen. Door het aanduiden van een scheidslijn kunnen we inzichtelijk maken wat er in de samenleving speelt.
Dus het geeft niet dat hoger en lager opgeleiden elkaar niet kennen?
Het wordt pas erg als deze verschillen zich verbinden met grote tegenstellingen tussen arm en rijk; het wordt pas riskant als ook de grote sociaaleconomische tegenstellingen samenvallen met het opleidingsniveau. Voor een deel is dit natuurlijk al het geval, want lager opgeleiden verdienen minder geld. Toch bestaan er niet veel aanwijzingen dat de sociaaleconomische tegenstellingen toenemen.
Waarom is deze scheidingslijn, in tegenstelling tot die tussen religie, regio en etniciteit, onuitgesproken?
Opleiding is niet zoiets existentieels als religie. Voor een deel classificeren mensen zich niet naar opleidingsniveau. Deze scheidingslijn verschilt dus ook met de ‘links/rechts’ verdeling: lager en hoger opgeleiden organiseren zich niet met naam en toenaam bij ‘hun’ soort. Ik ken hiervan ook geen voorbeelden uit het buitenland. Verschillen in opleidingsniveau maakt mensen ongemakkelijk. Ze schamen zich ervoor, want misschien vindt de ander hem/haar dom of arrogant. Toch is de tijd gekomen om dit verschil te benoemen.
Hoe zal deze scheidslijn de aankomende verkiezingen beïnvloeden?
Ik ben natuurlijk geen verkiezingsonderzoeker, maar Europa is bijvoorbeeld een belangrijk thema. Juist in dat thema zie je de scheidslijn terug; hoger en lager opgeleiden houden er fors verschillende opvattingen op na over hoe het verder moet. Hoogopgeleid gaat voor Europa (D66 en GroenLinks) en laagopgeleid is veelal Euro-sceptisch (SP en PVV). De VVD, het CDA en de PvdA verkeren in een spagaatpositie, want zij hebben geen helder standpunt met betrekking tot dit thema; ze zijn geen ‘issue owner’. Partijen met een gemengde achterban, waarin hoog- en laagopgeleid samenkomen, komen klem te zitten.
Moeten we er iets mee of tegen doen?
Dat hangt ervan af hoe erg is de scheidslijn is. Het wordt pas lastig als er sociaaleconomische scheidslijnen ontstaan. We kunnen, net als met de verzuiling, de tegenstellingen ‘pacificeren’ of ‘accomoderen’, oftewel: de boel niet teveel uit de hand laten lopen. Beleidsmakers moeten wel nú alvast nadenken over het generieke beleid dat gevormd moet worden. Een voorbeeld hiervan is de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. Zouden we dat niet beter kunnen classificeren aan de hand van het aantal arbeidsjaren, in plaats van leeftijd? Arbeiders uit het lager onderwijs verkeren tot hun 52ste levensjaar in goede gezondheid, vmbo-ers tot hun 60ste en hoger opgeleiden maar liefst tot hun 72ste. Willen we Nederland bij elkaar houden? Dan zullen we daar toch echt naar moeten gaan kijken. Zaken als ontkerkelijking, pluriformiteit en ethnische menging brengen veel onderscheid met zich mee. AP
| Prof. Bovens aanvaardde vorige week met zijn oratie als eerste de prof.dr. J.A.A. van Doorn wisselleerstoel, gevestigd aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen aan de EUR.
De prof.dr. J.A.A. van Doorn leerstoel is een eerbetoon aan professor Jacques van Doorn, grondlegger van de opleiding Sociologie. De wisselleerstoel is begin 2012 ingesteld door de decaan van de FSW en de vakgroepen Sociologie en Bestuurskunde, in samenwerking met het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in Wassenaar, waar het Jacques van Doorn Fellowship is gevestigd. |
