Achtergrond | Nederland is haar gastvrije imago kwijt en daar lijkt het nieuwe kabinet geen verandering in te brengen. Trekt de EUR nu minder internationaal talent aan? Collegevoorzitter Van der Meer Mohr: “Het klimaat wordt grimmiger.”

Steven Van de Walle baalt. De universitair hoofddocent bestuurskunde had de perfecte kandidaat voor zijn Europese onderzoeksprogramma op het oog. Een briljant studente, afgestudeerd met een 8,7 gemiddeld, afkomstig uit Litouwen en in Rotterdam een master afgerond. Ze stond te trappelen om als Aio te beginnen en vond het geen probleem om zich voor nog eens vier jaar aan de EUR te committeren. Wilde ze haar partner hier wel heen halen ook. Tenminste, daar leek het op. Want toen de sollicitatie bijna rond was, haakte ze af.

Nieuw kabinet

Wat was er gebeurd? Hoewel Dovilė Paužaitė en haar Turkse man best een beetje opzagen tegen de formaliteiten rond hun vestiging in Nederland, hadden ze besloten om de onzekerheden voor lief te nemen. Maar toen was daar ineens een nieuw kabinet. Paužaitė, die wel geweten had dat Wilders er waarschijnlijk bij betrokken zou zijn, sloeg steil achterover toen ze de vertaalde passages uit het regeerakkoord las: halvering van de immigratie en opheffing van de speciale status voor Turken met een verblijfsvergunning.

Het weekend daarop had Van de Walle bericht. Het speet haar heel erg, mailde Paužaitė. Maar dit was niet het goede moment om naar Nederland te verhuizen.

Goudse kaas

Het is het eerste bericht van een wetenschappelijk medewerker die Rotterdam laat schieten vanwege de aangetreden regering. Misschien blijft het hierbij, zeggen EUR-medewerkers hoopvol: de slag om de beste wetenschappers is al zwaar genoeg. Maar tussen de regels door klinkt de twijfel. “Het is te vroeg om de grootte van het probleem in te kunnen schatten”, zegt Pauline van der Meer Mohr, voorzitter van het College van Bestuur (CvB). “Maar ik ben nog niemand tegengekomen die zegt: het loopt allemaal wel los.”

Als Nederland tien jaar geleden al ergens om bekend stond, was het om de Goudse kaas, het alom geprezen, doch nauwelijks opwindende poldermodel en de Amsterdamse grachten, schreef de New York Times onlangs. De laatste tijd zijn we in het buitenland echter steeds vaker het land waar een provocerende filmmaker op straat wordt neergesabeld, moslima’s moeten betalen voor het dragen van hoofddoekje en waar een politicus met een aristocratische blonde kuif de mening van het bange volk vertolkt. De gevolgen mogen nog onduidelijk zijn, een kind begrijpt dat zo’n imago haaks staat op ambities van een ‘internationaal georiënteerde universiteit’.

Absurd

Koningin Beatrix sprak tijdens de afgelopen troonrede de ambitie uit om bij de vijf beste kenniseconomieën ter wereld te behoren. Maar in het licht van de felle kritiek op het onderwijs- en innovatiebeleid, klinkt deze wens een tikje absurd. De internationale concurrentie is moordend, zegt Saskia Krijger, medewerker Personeel & Organisatie aan de Erasmus School of Economics. De universiteit heeft nauw contact met de Rotterdamse expat desk en de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND). Gezamenlijk zijn die er de afgelopen jaren in geslaagd om tijdelijke vestiging voor kenniswerkers een stuk makkelijker te maken. Maar het blijft knokken om de beste mensen. “We zijn geen Harvard”, aldus Krijger.

Verbaasd

Brenda Docter, internationaliseringsmedewerker op de centrale afdeling Human Resource & Finance is verbaasd over het verhaal van Paužaitė. Als EU-burger was ze binnen twee weken aan het werk geweest, zegt ze. En van een inburgeringscursus voor de Turkse partner, waarover achteraf is geklaagd, is helemaal geen sprake. Neemt niet weg dat de komst van het nieuwe kabinet inderdaad onduidelijkheden oplevert over nieuwe regels en procedures. “Daar zijn ook wij onzeker over.”

Het probleem ligt vooral bij het signaal dat wordt afgegeven, zegt Van de Walle. “Het is in de praktijk niet moeilijker geworden om naar Nederland te komen als kenniswerker. De Europese grenzen gaan enkel dicht voor probleemgevallen. Maar naast analfabete Berbers houd je nu ook academici buiten de deur. Dit kabinet kan nog zo vaak zeggen dat dit niet de bedoeling is van het beleid. Maar het imago is om zeep.”

Papierwinkel

Het blijkt lastig om de invloed van het politieke klimaat op de toestroom van internationaal talent in te schatten. Je weet als universiteit niet hoeveel wetenschappers stilzwijgend van een sollicitatie afzien, en wat hun overwegingen daarbij zijn. Misschien komt het doordat ze Wilders hebben horen speechen in New York. Misschien door de papierwinkel die ze boven het hoofd hangt als ze hun geadopteerde kinderen mee willen nemen. Maar het kan net zo goed te maken hebben met voor buitenlanders onaantrekkelijke belastingregeling.

Hoe dan ook is het voor Van der Meer Mohr zaak om vinger aan de pols te houden bij ‘onze vrienden in Den Haag’, beseft ze. De EUR is een universiteit met een diverse studentenpopulatie, maar met een redelijk homogene staf. Het is al lastig zat om multicultureel talent te interesseren voor wetenschap, zegt de collegevoorzitter. “Het is mijn rol om de politiek een spiegel voor te houden. Het is duidelijk welk beleid we moeten voeren om een internationale kenniseconomie te worden, maar dat voeren we niet. Prima, maar het afstoten van internationaal talent kan nooit een bedoeld neveneffect zijn.”

Dovilė Paužaitė (Litouwen) liet een promotieplaats aan de EUR schieten vanwege het aantreden van het nieuwe kabinet. “Wilders’ populariteit toont aan hoe groot de angst is voor andere nationaliteiten en culturen. In de tijd dat ik in Rotterdam woonde, heb ik me geen moment bang gevoeld. Dus waar is in hemelsnaam die extra politie voor nodig? Nederland verandert. Iedereen doet alsof het een open, tolerant land is, maar in werkelijkheid gaat het er steeds traditioneler aan toe.”