Een ambtenaar met een kruisje om zijn nek, een leren broek aan of een tulband op, het hoeft de neutraliteit van de staat niet in de weg te staan. Dit betoogt rechtsfilosoof Wibren van der Burg in zijn oratie ‘Het ideaal van de neutrale staat’ in de Aula op vrijdag 24 april.
Een islamitische rechter met een hoofddoek, kan dat? Dit is een van de vraagstukken waarover in onze samenleving oplaaiende debatten worden gevoerd. Volgens Wibren van der Burg komt dit doordat tegenstellingen vaak verscherpt worden door grof taalgebruik en ongenuanceerde uitspraken.
In zijn oratie wil hij mensen aan het denken zetten over de neutraliteit van de staat.
Hij begint met wat vragen ter overdenking: ‘Mag Wilders de Koran een fascistisch boek noemen? En mogen politieagentes hoofddoekjes dragen?’
Drie vormen van neutraliteit
Van der Burg onderscheidt daarbij drie vormen van neutraliteit. Inclusieve, exclusieve en compenserende neutraliteit. Op een simplistische manier legt hij uit dat een vader brood te verdelen heeft over vijf gezinsleden. Wanneer hij inclusief neutraal is, krijgt iedereen een even groot deel, wanneer hij exclusief neutraal is, kan het gezin naar het brood fluiten en wanneer hij compenserend neutraal is, krijgt zijn dochter Liesje meer dan de rest, omdat zij zwanger is.
Kamerlid met hoofddoekje
De rechtsfilosoof denkt dat inclusieve neutraliteit goed is voor Nederland. Iedereen heeft het recht om kleding te dragen die bij de cultuur of religie hoort. Het zou anders een aantasting van iemands persoonlijke identiteit zijn, vindt Van der Burg. Hijzelf, zowel gelovig, homoseksueel, als Fries, is van mening dat iemand zowel moslim als democraat moet kunnen zijn. “Als een islamitisch Kamerlid een hoofddoekje draagt, toont zij respect voor moslima’s. Anders wordt deze groep categorisch buitengesloten”, aldus Van der Burg.
Haaks hierop staat exclusieve neutraliteit, die inhoudt dat in de publieke sfeer men zijn cultuur of religie niet mag beleven. Deze vorm van neutraliteit past volgens de rechtsfilosoof en rechtsethicus niet bij onze politieke cultuur, alleen al vanwege onze confessionele partijen. Een uitzondering echter vindt hij: “Een functie die bekleed wordt door één persoon, bijvoorbeeld de Koningin of de minister-president.”
Multireligieuze samenleving
Van een juiste vorm van neutraliteit is geen sprake, vindt Van der Burg. “Ik betoog dat inclusieve neutraliteit doorgaans geboden is, maar er zijn situaties waar dat anders ligt.” Wel wil hij het rechtsbeleid zo integreren dat een multireligieuze samenleving mogelijk wordt. Een islamitische rechter kan een hoofddoekje dragen en in het kerstpakket wordt vervolgens rekening gehouden met verschillende spijsvoorschriften. Want: “Elk jaar ben ik weer verbaasd over de flessen wijn en varkenspaté die ik ontvang in mijn kerstpakket.” PJ
