Is deze verkiezingsuitslag wat Rotterdam nodig heeft?

Leefbaar Rotterdam blijft met 11 zetels de grootste, dan volgen VVD, PvdA, D66 en GroenLinks met 5 zetels. Nieuwkomer DENK heeft er 4. En Nida, SP en CDA komen uit op 2, de PVV op 1. Is dit een verrassende uitslag?

“Het opkomstpercentage is niet veel hoger dan vier jaar geleden. 46,8 procent in plaats van 45,1 procent. Dat betekent dat het een aantal nieuwe partijen waarvan veel verwacht werd – met name DENK en de PVV – niet gelukt is om thuisblijvers naar de stembus te lokken. We zien dus vooral een verschuiving. Dat Leefbaar Rotterdam wat verliest – ze hadden veertien zetels – is niet zo gek. Die zijn waarschijnlijk naar de PVV en 50 Plus gegaan. GroenLinks heeft het goed gedaan, in lijn met het landelijke succes van Jesse Klaver. De VVD ook. Wat me vooral opvalt is dat de SP zo klein is geworden, van vijf naar twee.”

SP-lijsttrekker Leo de Kleijn wijt dat aan het feit dat de campagne volledig werd gedomineerd door de identiteitsdiscussie. Hoe kijk jij erop terug?

“Ik maak me zorgen. Vooral Leefbaar Rotterdam heeft een keiharde, polariserende campagne gevoerd. Vanaf dat de SP, PvdA, GroenLinks en Nida hun – later geklapte – linkse verbond vormden, sprak Leefbaar stelselmatig van een ‘links-islamitisch blok’. Tot aan een video waarin gesuggereerd werd dat deze vier partijen marionetten waren in de handen van Erdogan. Landelijk zag je dit soort bangmakerij en haatzaaien met betrekking tot de islam al langer, vooral bij de PVV, maar Leefbaar heeft wel even een tandje bijgezet. Het is een partij die zich de afgelopen vier jaar, in een college met D66 en het CDA, gedeisd heeft gehouden. Maar ze zijn weer helemaal terug bij het thema waar Pim Fortuyn ooit mee begon. Sterker nog: het heeft een nog akeliger randje gekregen. De boodschap is: wij zijn er niet voor alle Rotterdammers.”

Voor een kwart van de kiezers is dat kennelijk een aantrekkelijke boodschap. Wat zegt het over Rotterdam?

“De campagne van Leefbaar draait om het gevoel dat mensen zich hier niet meer thuis voelen. In Nieuwsuur ging het deze week bijvoorbeeld nog over het voorstel van Leefbaar-lijsttrekker Joost Eerdmans om de Nederlandse groenteboer weer terug te brengen in het straatbeeld. Er zouden te veel halalslagers, belwinkels en shisha-lounges zijn. Ik zeg niet dat die winkels er niet zijn. Ik woon zelf in Bloemhof, op Zuid, en daar zie je inderdaad een oververtegenwoordiging van winkeliers met een Turkse afkomst. Maar die heten ook ‘Het Kalf’ of ‘Vleescentrum Feijenoord’ en richten zich op een Nederlands publiek. Leefbaar noemt het in de campagne ‘Klein Ankara’. Dat is een retoriek die echt voorbij gaat aan de realiteit.

“Feit is dat Rotterdam de afgelopen decennia verkleurd is. In de jaren zestig en zeventig door gastarbeiders, later door vluchtelingen. Maar we hebben het nu over hun kinderen en kleinkinderen. Dat zijn geen migranten meer, dat zijn Nederlanders, mede-Rotterdammers. Daar heb je mee te dealen. Het heeft geen zin om te doen alsof zij er niet bij horen.”

In de periode tussen 2002 en 2006, toen Leefbaar voor het eerst in het college zat, is een groot deel van de drugsproblematiek aangepakt en is de tippelzone bij de Keileweg gesloten. In de afgelopen periode, wederom met Leefbaar in het college, werd de stad aantrekkelijk voor toeristen en trok de huizenmarkt aan. Heeft Leefbaar Rotterdam het niet gewoon goed gedaan?

“Dat kan. Het is alleen de vraag hoeveel van de successen je daadwerkelijk kunt toeschrijven aan een partij. Het gaat beter met Rotterdam, maar het gaat beter met heel veel steden. Overal in de westerse wereld daalt de criminaliteit, overal zit de huizenmarkt in de lift. En inderdaad plukt ook Rotterdam de vruchten van de wereldwijde trek naar de steden. De stad leeft: er is veel meer te doen, de buitenruimte is opgeknapt en er is een explosie aan festivals.

“Alleen niet iedereen profiteert daar in dezelfde mate van. We zien een proces van gentrificatie, waardoor vooral het centrum en de gebieden daaromheen een steeds rijkere en hoger opgeleide bewoner aantrekt. Dat zijn in de regel echter geen Leefbaar-stemmers. Die bevinden zich in de oude stadswijken en aan de randen van de stad, waar de Rotterdamse renaissance veel minder voelbaar is. In die zin zou het prille succes van de stad theoretisch zelfs tot een grotere onvrede onder de Leefbaar-achterban kunnen leiden.”

GroenLinks is fors groter geworden, van twee naar vijf zetels. Dat zou je kunnen zien als een opsteker voor duurzaamheid in een stad die worstelt met de auto én met een vervuilende haven. Maar dat lijkt nauwelijks een thema te zijn geweest in de campagne. Hoe kan dat?

“Het is raar dat de haven geen rol van betekenis heeft gespeeld in de campagne. We zijn nog steeds de grootste van Europa, met de nodige uitdagingen. In termen van duurzaamheid – dus de CO2-uitstoot die naar beneden moet – maar ook in termen van kansen: hoe we jongeren opleiden om straks in de veranderende haven aan het werk te gaan. Maar er zijn wel meer thema’s die in Rotterdam heel hoog op de agenda zouden moeten staan, maar waar we de afgelopen maanden nauwelijks iets over gehoord hebben: onderwijs, werkgelegenheid, betaalbare huizen, de groeiende kloof tussen arm en rijk. Een op de vier kinderen groeit in Rotterdam nog steeds op in armoede. Is er iemand die het daarover gehad heeft?”

Er werd veel verwacht van DENK en de PVV als landelijke uitdagers van Nida en Leefbaar Rotterdam. In Schiedam haalde DENK 11,7 procent van de stemmen en werd daarmee tweede na de VVD. Maar in Rotterdam bleef de partij steken op vier zetels en haalde de PVV er slechts een. Wat ging er mis?

“Kennelijk zijn ze er niet in geslaagd om een groot nieuw publiek te mobiliseren. DENK heeft waarschijnlijk kiezers weggehaald bij de PvdA en de SP, partijen waar mensen met een migratieachtergrond voorheen vaak voor kozen en die nu flink hebben ingeleverd. Het zou me niks verbazen als een deel van de Leefbaar-stemmers liever PVV had gestemd, maar Wilders zit hier niet. Bovendien is het vaak een rommeltje bij lokale PVV-afdelingen. Dan is er ook nog eens geen sterke campagne gevoerd. En laten we eerlijk zijn: Leefbaar wil bijna hetzelfde. De PVV wil moskeeën sluiten, Leefbaar wil er geen moskeeën bij. Dat zijn nuances. Ik denk dat Leefbaar beter in staat is om lokale problemen te benoemen. Door zich niet alleen te richten op de islam, maar bijvoorbeeld ook op de problematiek rond werkloze Oost-Europeanen.”

De meest voor de hand liggende coalitie van Leefbaar, VVD, D66 en CDA is bij voorbaat geblokkeerd omdat Alexander Pechtold samenwerking met een aan Forum voor Democratie gelieerde partij (Leefbaar Rotterdam) uitsloot. En een opmerking van Jesse Klaver leidde ertoe dat het linkse verbond uit elkaar viel. Is het slecht voor de lokale democratie dat deze verkiezingen zo gedomineerd werden door landelijke partijpolitiek?

“Op zich is het niet zo’n groot probleem dat landelijke politici zich met deze verkiezingen bemoeiden. Mensen stemmen toch ook op een partij omdat die een duidelijke visie heeft, die wordt mede duidelijk door het landelijk gevoerde debat. Ik ben persoonlijk wel erg teleurgesteld in GroenLinks en de manier waarop ze hun bijdrage aan de linkse samenwerking hebben opgezegd. Iedereen die zich in Rotterdam met politiek bezighoudt, weet dat Nida geen radicale moslimpartij is, dat er geen banden met Hamas zijn en dat ze niet stiekem worden bestuurd door Erdogan. Maar zo werd het wel geframed. Het is erg om te moeten constateren, maar we zijn als samenleving nog niet klaar om een partij die zich door de islam laat inspireren een serieuze rol te geven.”

Zijn DENK en Nida een aanwinst voor de Rotterdamse politiek?

“Zeker. Sterker nog, ze zijn volgens mij nodig voor het emancipatieproces van een groeiende groep Rotterdammers met een niet westerse achtergrond. Het is een groep waar we steeds vaker en luider van zullen gaan horen.”