Waarom stoppen we de opwarming van de aarde niet?

Hoe staan we ervoor?

“Toen ik in 2008 door Erasmus Magazine geïnterviewd werd, zei ik: het is vijf voor twaalf. Inmiddels is het twaalf uur. We krijgen te maken met temperatuurstijgingen, droogte en een zichzelf versterkende smelting van de polen. Die opwarming is nog maar het topje van de ijsberg. Een deel van de vluchtelingenproblematiek waar we nu mee te maken hebben, wordt veroorzaakt door het veranderende klimaat, want de aarde wordt op veel plekken onleefbaar. In Nederland krijgen we in toenemende mate te maken met dit soort gevolgen. Nog even los van de vraag of wij zelf zes meter zeespiegelstijging aankunnen.”

We weten al een hele tijd dat de aarde aan het opwarmen
is. Waarom doen we dan niets?

“We hebben de afgelopen decennia allerlei routines ontwikkeld, regels gemaakt, geld gestoken in bepaalde technologie en infrastructuur. Het is mensen eigen om daaraan vast te willen houden. Dat geeft zekerheid. Een klein voorbeeld: de vleesindustrie is op dit moment verantwoordelijk voor bijna twintig procent van de globale CO2-uitstoot. Maar bij borrels komen de bitterballen langs en bij een lunch liggen altijd broodjes ham. Zo doen we dat gewoon. Wat hierbij ook niet onbelangrijk is, is dat we in Nederland veel verdienen aan onze efficiënte vleesindustrie. Zeg dat maar eens vaarwel.”

Eet jij vlees?

“Nauwelijks meer. Het ideale duurzame dieet is dat van een Indiër: een tot twee keer per week kip, en verder vegetarisch. We zijn met het hele gezin omgeschakeld.”

Dat ging niet zonder slag of stoot zeker?

“Het went snel. Ik vond biefstuk lekker, dus dat was jammer, maar ik mis het totaal niet meer. Gedragsverandering is natuurlijk moeilijk. Mensen reageren heel gepikeerd als je hen op hun zogenaamde verworvenheden aanspreekt. Iedereen vindt dat-ie recht heeft op z’n vliegreisje, op z’n auto voor de deur, op elke dag vlees. Terwijl: hoezo is dat vanzelfsprekend? Voor onze grootouders was vlees een luxe. Dat is het lastige aan deze transitie. Ook bij eerdere transities was er pijn – de kolenboer die zijn baan kwijtraakte toen elk huis een gasleiding kreeg bijvoorbeeld – maar er was altijd een toename van welvaart en comfort. Nu kan het zomaar dat we iets moeten inleveren.”

Terwijl jij in de weer bent met tofu en groenteburgers,
stelt de Amerikaanse president een klimaatscepticus,
Scott Pruitt, aan als hoofd van
het Environmental Protection Agency. Dat is een
flinke tegenvaller toch?

“Ik zie dat heel erg als onderdeel van het proces. Naarmate alternatieven voor de dominante structuur competitiever en toegankelijker worden, gaat het regime zich heviger verzetten. Dat leidt tot toenemende chaos. En het lokt weer een sterkere tegenbeweging uit. Als reactie op de aanstelling van Pruitt zei de staat Californië: Wie zich niet meer in Amerika herkent, kom naar ons, wij hebben al in 2030 zero carbon emission. Het is actie-reactie. In die zin is Trump een zegen voor de transitie. Er staat echt iets te gebeuren. De financiële crisis van de afgelopen jaren heeft geen nieuw systeem opgeleverd, omdat er geen echte alternatieven waren. Dus hebben we het oude systeem met belastinggeld weer in het zadel geholpen. Maar de alternatieven voor fossiele grondstoffen staan te trappelen.”

Jij onderzoekt de ‘energietransitie’ waar we momenteel
in zitten. Wat moeten we daaronder verstaan?

“De energietransitie is de overgang van een complex systeem dat centraal georganiseerd is rond fossiele bronnen, naar een decentraal en volledig duurzaam systeem. In de samenleving zijn al jaren mensen bezig met experimenteren: ondernemers, uitvinders, koplopers. De technische oplossingen hebben we allang. In die zin ben ik heel erg optimistisch over ons collectieve creatieve vermogen. Ik ben alleen minder enthousiast over ons vermogen om het systeem aan te passen. Een fossielvrije economie kan alleen gerealiseerd worden als de randvoorwaarden veranderen: nieuwe wetten, regels en belastingen. Maar dat betekent overheidsingrijpen, en daar is de VVD – toch weer de grootste partij – traditioneel niet zo dol op.”

Wat zijn andere partijen in Nederland die de vooruitgang
op dit moment tegenhouden?

“Ik gebruik liever het woord ‘meestribbelen’. Gevestigde partijen als werkgeversvereniging VNO-NCW en Shell zien dat ze zich moeten herpositioneren, maar hebben heel veel belangen om dat niet te doen. Shell kan niet ineens van vandaag op morgen alle fossiele infrastructuur uit handen laten vallen en volledig inzetten op zon en wind. Op zo’n moment leggen ze een bom onder hun eigen aandeelhouderswaarde. Datzelfde geldt voor de VVD. Als die zegt: auto’s gaan eruit en u mag minder vlees eten, pleegt de partij electoraal zelfmoord. Dus willen dit soort partijen de transitie naar hun hand zetten. Maar ze proberen het tempo te bepalen van een proces dat per definitie oncontroleerbaar is.”

Wat zijn de eerste stappen die jij zou zetten als je
minister van duurzaamheid zou zijn?

“Er gebeurt al ontzettend veel, maar vaak door intrinsiek gemotiveerde hobbyisten die het belangrijk vinden om hun huis te isoleren of zelf stroom op te wekken. Het is aan de politiek om dat ruimte te geven en op te schalen. Begin dus met het uitfaseren van aardgas. Laat woningbouwcorporaties hun huizen volledig klimaatneutraal maken. Netbeheerders moeten het mogelijk maken om decentraal stroom op te wekken, zoals Eneco en Liander al doen. De haven moet op de schop. En ook aan de consumptiekant moet je het debat aangaan. Het is tijd dat we serieus belasting gaan heffen op vervuilende grondstoffen en op vlees.”

Wij stoten op jaarbasis tweehonderd megaton CO2
uit, de Chinezen tienduizend megaton. Critici zeggen:
wat heeft het dan voor zin om als Nederland
het braafste jongetje van de klas te willen zijn?

“Dat is een totaal escapistische vraag. Alsof een kleine vervuiler van elke eigen verantwoordelijkheid ontslagen is. De logica van Rutte is: CO2 houdt zich niet aan grenzen. Dat klopt, maar veel duurzame innovaties hebben een direct positief effect op de gezondheid en de onafhankelijkheid van mensen. Daarnaast haak je aan bij een wereldwijde beweging en creëer je een kritische massa die noodzakelijk is voor verandering. En wat de Chinezen betreft: die lopen al ver op ons voor met duurzame energie, bouw en mobiliteit. Ze doen lang niet alles vlekkeloos, maar ze zitten veel minder dan wij vastgeroest in oude systemen. En het lijkt ze te lukken om de uitstoot los te koppelen van de economische groei. China groeit nog steeds, maar de CO2-uitstoot blijft stabiel.”

Vroeger zaten de rivieren vol met zware metalen
en werd je in de stad doodziek van de luchtvervuiling.
Maar de kwaliteit van onze leefomgeving is
fors verbeterd. Vermindert dat de noodzaak tot
verandering?

“De tragiek is dat wij het in Nederland zo goed hebben omdat we alle negatieve gevolgen van onze consumptie en productie elders of in de toekomst leggen. We weten dat we verkeerd en vervuilend bezig zijn, alleen daar hebben we zelf geen last van. Heel lang heeft dat gewerkt. Inderdaad: schone lucht en rivieren. Maar de gevolgen krijgen we als een boemerang terug. Alles is met elkaar verbonden. Dat kan het argument zijn om niets te doen, zoals bij Rutte en z’n grenzeloze CO2. Of het is het argument om alles te doen wat in je macht ligt.”