‘Europa volgt niet VS, de VS volgen Europa’

Is wat de Verenigde Staten nu overkomt Europa’s noodlot? “Europa volgt niet Verenigde Staten, maar de Verenigde Staten volgen Europa”, betoogt Jeroen van der Waal, politiek socioloog aan de EUR, hierover.

Op initiatief van Markus Haverland, hoofd van de afdeling Politicologie aan de EUR, organiseerde Cedo Nulli, faculteitsvereniging van de Faculteit Sociale Wetenschappen, afgelopen maandag een actuadebat over The United States of Trump. Centraal stond: hoe heeft dit kunnen gebeuren en hoe nu verder?

Analyses te over in de kranten en weekbladen, maar wat kunnen de Rotterdamse academici vanuit hun achtergrond over president Trump zeggen? Een zeventigtal studenten luistert naar de betogen van de EUR-wetenschappers.

Van der Waal, eerste spreker, analyseert de kiezers in Amerika: is de culture war Amerikaans exceptionalisme (een geschiedkundig idee dat de Amerikaanse ontwikkeling erg verschilt van andere landen, red.) of een bredere trend? Zoals een wetenschapper het betaamt, maakt hij een afgewogen analyse: “Aan de ene kant wel, aan de andere kant niet.”

Amerikaans exceptionalistisch is de verdeling van religieuze (Republikeinse) versus niet-religieuze (Democratische) kiezers. In tegenstelling tot Europa bleef een substantiële groep kiezers religieus in de Verenigde Staten toen de secularisatie in de jaren zestig inzette. “Deze religieus gemotiveerde kiezers verafschuwen Trump, maar willen zéker geen Democraat.”

Nieuw voor Amerika deze verkiezingen is de invloed van opleidingsniveau op het kiesgedrag. “Afwezigheid van een college-diploma is de op een na beste voorspeller van kiesgedrag,” zegt Van der Waal. Deze groep stemt op Trump vanwege zijn ‘Make America Great Again’-beloftes. Een trend die we in Europa sinds de jaren tachtig en negentig al zagen. “Die groep ziet Trump als the perfect storm.”

“Gaat Europa het ingeslagen pad van Amerika volgen? Nee, ik denk het niet. We gaan geen desecularisatie meemaken in Europa”, zegt van der Waal, licht geamuseerd bij het idee. Het publiek lacht met hem mee. “En juist die tegenstelling van hoog- tegenover laagopgeleid kennen we in Europa al langer en komt nu pas in Amerika aan het licht.”

Niet alleen de kiezer is verdeeld, ook het Congres. Markus Haverland, initiatiefnemer van de bijeenkomst, illustreert dat met een infographic die het stemgedrag van congresleden verbindt met de partijlijn. Vroeger stemden congresleden vooral in het belang van het gebied dat ze vertegenwoordigden, nu staat het partijbelang voorop. “Dit maakte het voor Obama (Democraat) lastiger plannen te realiseren vanwege een Republikeins congres. Trump (Republikeins) lijkt op een pluchen zetel te zitten nu zijn congres ook van dezelfde partij is, maar Trump zal moeten onderhandelen met zijn partij, omdat niet al zijn plannen even goed bij die partij passen.”

Even zo onconventioneel is Trump over zijn buitenlandbeleid. Trump schreef, geheel tegen de gebruiken van presidentskandidaten in, geen visie op het buitenlandbeleid in het blad Foreign Affairs. Daarom is het volgens Michal Onderco, universitair docent internationale betrekkingen en de laatste spreker, lastig om duidelijk te krijgen wat hij precies wil met buitenlandbeleid. Om daar toch meer duidelijkheid over te verschaffen, loopt hij systematisch de punten die Trump tijdens het campagnevoeren noemde langs: de Irandeal (‘is hij niet blij mee’), handelsverdragen (‘America First-beleid’), de muur met Mexico (‘onhaalbaar’), Rusland (‘geflirt met Poetin’).

Tijdens de vragenronde vraagt een toeschouwer quasi hoopvol: “Zal Trump door het regeringsambt aan populariteit inboeten?” Willem de Koster, onderzoeker aan de EUR die samenwerkt met van der Waal en aanschoof voor vragenrondje, reageert: “Dat hopen velen met u en was een gangbare theorie onder politicologen om te kijken naar populisten. Maar daar komen ze op terug. Als de plannen van Trump mislukken, zal hij daar waarschijnlijk het rigged systeem de schuld van geven. ‘Het systeem is tegen mij en mijn plannen’.”