Purple Rain, Purple Rain. Paarse lichten schijnen over het uitbundig meezingende publiek en armen worden over elkaars schouders heengeslagen. Aan beide kanten van de dj hangen levensgrote portretten van de onlangs overleden Prince, samen met elegante visuals van de ster. Afgelopen zaterdag vond een memorial party in Annabel plaats, waar verschillende generaties losgingen op de sexy R&B van de muzikale legende. Het collectief herinneren van een artiest is een mooi gebaar – en bovendien reden voor een goed feestje –, maar wat zegt dit over fan zijn? En hoe kunnen supersterren zoveel losmaken, tijdens hun leven én na hun dood?
‘Een samenscholing van mensen met dezelfde liefde’
Volgens Simone Driessen, die aan de ESHCC promoveert op de rol van muziek in een fancultuur, kun je fan worden zien als een heuse bekering. “Het is vaak een gevoel: je ziet een stukje van jezelf, van wat je wilt zijn. De fan is iemand die in ieder geval een fase van zijn of haar leven ergens dagelijks mee bezig is.”
Driessen onderzoekt hoe fans op de lange termijn zogenoemde fandoms, of fanculturen, in stand houden. “Als fan maak je eigenlijk altijd wel deel uit van een collectief. Je bent onderdeel van een fandom, een samenscholing van andere mensen met dezelfde liefde. In een bepaald opzicht doe je het rouwen ook weer samen.”
Identificatie en een T-shirtje
Het collectief van muzikale fans doet nu duidelijk zijn opmars met, niet alleen talloze tributes, maar ook het massaal aanschaffen van Prince’s grootste hits. De artiest heeft op dit moment een monopolie op de top drie van Apple Music. Ook kun je als muziekfan T-shirtjes van je favoriete band aanschaffen of fysieke bootlegalbums verzamelen. In haar onderzoek naar fans van The Backstreet Boys zag Driessen deze visuele uitingen duidelijk terug. “Zij hadden vroeger de kussenslopen en knuffels en hielden de concertkaartjes op de muur. Nu is dat bijvoorbeeld een tatoeage van een songtekst.”
Toch vindt Driessen op de lange termijn juist de immateriële ontwikkelingen interessant. “Ik denk dat het fan zijn ook een psychologisch proces is, een stukje identificatie. Dat je je lieert met standpunten die een artiest heeft of zijn manier van praten en doen overneemt.” Als muziekfan kun je je dus op de lange termijn identificeren met een artiest, waardoor je altijd een vorm van affectie blijft houden. Driessen zag dit ook bij de fans van The Backstreet Boys: “Veel van die meiden vinden het nu minder interessant om dingen te verzamelen, maar vinden nog wel veel steun in de songteksten. Ik denk dat dat interne gevoel ook bij Prince speelt.”
‘Muziek in je tienerjaren is vormend voor de toekomst’
Deze identificatie is een grote drijfveer voor fans en lijkt vooral in gang te worden gezet tijdens de tienerjaren. Driessen: “Muziek in deze jaren is heel vormend voor de toekomst. De muziek die je in eerste instantie echt zelf gaat luisteren, dat is een moment dat je altijd meeneemt en waar je later op terugkijkt.” Voor de eerstegeneratiefans van muziek uit de jaren zeventig en tachtig zal dit hoogstwaarschijnlijk worden beaamd. Zij groeiden op met de muzikale wonderen van Mick Jagger (The Rolling Stones), Roger Waters (The Pink Floyd ) en zo ook Prince.
Toch is het niet alleen deze generatie die interesse toont in het werk van zulke artiesten: tijdens de memorial party van Prince stonden jong en oud te dansen op zijn muziek. Driessen benadrukt hoe kinderen via hun ouders worden geïntroduceerd aan deze muzikant. “Op die manier creëer je een loop waarin die continuïteit gewaarborgd wordt.” Zo wordt Prince als het ware getransformeerd tot cultfenomeen.
Legendary status
Natuurlijk heeft de tijd waarin de muzikale legendes zich wisten te ontpoppen, grote invloed op de impact die zij teweeg konden brengen in de muziekindustrie en daarbuiten. Driessen legt uit: “Toen was het nog wat minder vol in het muzieklandschap. Nu worden we gebombardeerd met de ene band na de andere, maar doordat zij al zo lang boven het maaiveld uitsteken, krijgen zij die legendary status.”
De mystiek rondom deze artiesten en hun overlijden, versterkt dat effect alleen maar. “Met David Bowie, maar ook Prince, zie je dat er vlak voor of na hun dood nieuw werk uitkomt. Juist doordat er iets voortleeft, terwijl de persoon er niet meer is, wordt die iconische status nóg groter.”
Onze herinneringscultuur
Het samenkomen van zoveel verschillende mensen op een memorial party is dus niet zo gek, al hebben ze allemaal hun eigen redenen om het feestje bij te wonen. Driessen ziet ook hoe herinneren gegrond zit in onze cultuur. “Het kan samenhangen met het bezoeken van een 90’s-party. Doordat die feesten er continu zijn, kan dit heel goed een soort spin-off hiervan zijn.” Sociale platforms zoals Facebook versterken zulk collectief herinneren nog eens. “Je voelt ook een soort druk om deel te nemen in dat rouwproces.”
Maar zelfs als je niet bij de exclusieve Prince-fanbase hoort of jezelf op verschillende manieren terugziet in zijn werk, kan een ouderlijke herinnering genoeg zijn om erbij te zijn, vertelt Driessen. “Je hebt er toch een connectie mee en dat wil je op een manier afsluiten. Een memorial party is dan een goede manier om dat te doen.” Op de vraag of we Driessen binnenkort zelf bij een tribute party zien, heeft ze een duidelijk antwoord: “Nee, maar wel bij de toekomstige hologramtour.”
