We profiteren bijna dagelijks van de voordelen die Europa ons biedt. Maar wordt er door Europa eigenlijk wel naar ons als burgers geluisterd en hebben wij wel invloed op de besluitvorming? Volgens filosoof Jürgen Habermas niet, en dat wil hij veranderen.
Op 23 oktober bracht filosoof en socioloog Jürgen Habermas een bezoek aan de Erasmus Universiteit. De hele aula, waar de organisatoren naar hebben moeten uitwijken vanwege de grote belangstelling, zit vol met een variëteit aan studenten en wetenschappers. De inmiddels 85-jarige Habermas is niet gekomen om een doorsnee lezing te geven, maar heeft een missie. Het is zijn missie om vraagtekens te zetten bij het democratisch gehalte van Europa om ons zo wakker te schudden uit het huidige politieke systeem wat gekenmerkt wordt door ‘the lack of democracy’.
Een ondemocratisch Europa
Volgens Habermas is er een groeiende afstand tussen de ‘Europese maatschappij’ en nationale staten. Na de economische crisis is het Europees beleid losgekoppeld geraakt van politieke besluitvorming en wordt alles bepaald door de Europese markt. Tegenwoordig is de EU zo georganiseerd dat besluitvorming boven het niveau van de nationale staten plaatsvindt. Dit zorgt er volgens Habermas voor dat wij ons als ‘Europese burgers’ ongehoord en machteloos voelen en geen zicht meer hebben op de Europese politiek. Volgens Habermas is om onder andere deze reden de besluitvorming in Europa niet meer ‘democratisch’ te noemen. Wij voelen ons hierdoor niet verbonden als ‘Europese burgers’, waardoor in veel landen populisme en nationalisme aan populariteit wint.
Herstel van het ‘Europees burgerschap’
Dat klinkt nogal als een doemscenario, maar Habermas ziet ook een uitweg. Volgens hem moet de oude georganiseerde democratie van Europa, die gebaseerd is op de meningen van burgers uit nationale staten, weer hersteld worden. Dit kan volgens Habermas bewerkstelligd worden door ons bewust te zijn van het hebben van een dubbele identiteit, wat hij ego-split noemt. Hiermee duidt hij erop dat we tegelijk een Europees en een nationaal burgerschap hebben. Ook moeten we als Europese lidstaten meer openheid naar elkaar creëren door de media te gebruiken. Zo kunnen we elkaar als nationale staten beter begrijpen en daarmee inzicht krijgen in de Europese besluitvorming, aldus Habermas.
In levende lijve
Uit reacties blijkt dat weinig studenten in de zaal Habermas’ gepresenteerde gedachtegoed begrijpen en de aandacht vaak afdwaalt door de onverstaanbaarheid. Ook filosofiestudent Raphael geeft achteraf toe dat hij wat moeite had om zijn aandacht erbij te houden, maar dat hij het interessant genoeg vindt om zich er achteraf verder in te verdiepen. “Ik twijfel of zijn theorie ook in praktijk kan worden gebracht. Hoe overtuig je iemand dat hij of zij ‘Europeaan’ is? Ik ben het met hem eens dat het gebrek aan invloed op de Europese besluitvorming leidt tot groei van populisme, maar ik denk dat de transnationale democratie dan juist een goede uitkomst kan zijn.”
Sociologiestudente Noomy vond het vooral interessant om Habermas een keer in levende lijve te zien optreden: “Het was heel erg tof om hem zo gepassioneerd te zien spreken over stukken die ik heb gelezen voor mijn studie. Het is een enorme toevoeging aan je kennis om iemand zelf te zien spreken over zijn gedachtegoed, dan het alleen te lezen.” Universitair hoofddocent geschiedenis van de filosofie Henri Krop stelt dat Habermas een sterke hedendaagse kritische politieke theorie heeft weten te formuleren. “Habermas snijdt een belangrijk actueel onderwerp aan. Nationalisering en internationalisering is steeds meer onderwerp van debat. Zo willen steeds meer nationale instituties zoals universiteiten streven naar internationalisering door bijvoorbeeld Engels als enige voertaal te gebruiken.” AK
