Film en filosofie
In wat Mitterrand ‘Europa’s best bewaarde geheim’ noemde, mijn geboortestad Gent, maakte de plaatselijke kwaliteitscinema jarenlang reclame met een vers uit Van Ostaijens ‘Bezette stad’: ‘U zal veel vergeven worden want gij hebt veel films gezien.’ Dat zinnetje fascineerde mij enorm als puber, toen ik heel vaak naar die cinema ging, misschien ook wel omdat mij toen heel veel vergeven moest worden! Maar ergens geloof ik nog steeds dat film inderdaad, al duurt het maar even en al laat het zich buiten de cinema niet aanzien, het beste in de mens naar boven kan halen.
Wat film in ieder geval vermag, is abstracte filosofische problemen concreet verbeelden. U kunt zich nauwelijks voorstellen hoe vaak filosofen de problemen waarop ze grip proberen krijgen, overtuigend tot leven gebracht zien in films. Stel dat je werkt op ‘mogelijke werelden’. Dan smelt je toch gewoon bij ‘Lola Rennt’, ‘Sliding Doors’ of Van Dormaels meesterwerk ‘Mr. Nobody’? Of stel dat je gebiologeerd bent door nihilisme en zingevingsvragen. Dan kan je toch onmogelijk weerstand bieden aan het verzameld werk van de broertjes Coen, en al zeker niet aan hun ‘The Big Lebowski’, ‘Burn After Reading’ en ‘A Serious Man’? Of stel dat u zich vragen stelt over het wezen van persoonlijke identiteit. Dan kan je toch bij wijze van spreken uw boeken sluiten na het bekijken van Allens ‘Zelig’, Kaurismäki’s ‘The Man Without a Past’ en Nolans ‘Memento’?
Okay, ik ga niet aan stielbederf doen: films lossen de filosofische problemen niet op! Maar ze kunnen die problemen wel op de meest indringende wijze aankaarten en tastbaar maken. Dat heb ik ondervonden toen ik aan de universiteit van ‘Europa’s best bewaarde geheim’ jarenlang een inleidende cursus Wijsbegeerte gaf aan gemiddeld 300 hyperkinetische eerstejaarsstudenten. Door systematisch filmfragmenten te gebruiken, wist ik niet alleen hun aandacht vast te houden, maar ook hun belangstelling op te wekken voor dé grote vragen, en hen ertoe te brengen hun eigen verbeelding te gebruiken bij het afwegen van de mogelijke antwoorden.
Bij mijn huidige werkgever kan ik mijn liefde voor ‘filosofie en film’ volop uitleven: dit academisch jaar viert het gelijknamige eerstejaarspracticum zijn tienjarig bestaan, afgelopen vrijdag nog vierden we op de campus in het kader van de maand van de filosofie ‘het feest van film en filosofie’ en in september wordt de spiksplinternieuwe minor ‘Denkbeelden: Filosofie aan de hand van film’ gelanceerd.
Van verbreding gesproken! En van echte verdieping!
Tim de Mey is docent Theoretische filosofie en zit namens de Faculteit Wijsbegeerte in de Universiteitsraad