De ontslagen Tilburgse hoogleraar Diederik Stapel heeft nietsontziend zijn promovendi en medewerkers misbruikt. Zeker dertig publicaties in de beste tijdschriften bevatten verzonnen data.

“De omvang van de fraude is verbijsterend”, zei voorzitter Pim Levelt van de commissie die de fraude van de gewezen hoogleraar heeft onderzocht. “De commissie is van de ene verbazing in de andere gevallen. Nog schokkender is het persoonlijke leed dat hij andere personen heeft aangedaan.”

De fraude gaat terug tot ten minste 2004, toen hij nog hoogleraar in Groningen was. Maar liefst 130 andere artikelen worden statistisch onder de loep gelegd. Ook staan 24 hoofdstukken in boeken en papers ter discussie. Stapel schaamt zich en heeft “grote spijt”, schrijft hij in een verklaring in het Brabants Dagblad.

Promovendi zijn de dupe

Slechts zeven van Stapels promovendi hebben een ‘schoon’ proefschrift. De overige veertien kregen een deel van hun data aangereikt door Stapel. “Een ramp voor de auteurs”, aldus Levelt, al staat nog niet in alle gevallen vast dat de data vals waren. Ze hoeven hun doctorsgraad niet in te leveren. Ze waren niet op de hoogte van de fraude en konden het ook niet weten. Eén promovenda zou 7 oktober promoveren; haar promotie is nu uitgesteld.

Stapel misbruikte macht

De hoogleraar kon door geraffineerd machtsmisbruik zijn fraude zo lang volhouden. Als er twijfels rezen, liet hij doorschemeren dat de desbetreffende student of promovendus misschien niet zo geschikt was voor een loopbaan in de wetenschap. Hij stelde zijn data zelfs niet aan zijn co-auteurs ter beschikking.

Klokkenluiders

Het goede nieuws is dat Stapel alleen handelde, zei voorzitter Pim Levelt van de onderzoekscommissie. “Hij was niet de leider van een criminele wetenschappelijke organisatie.” De wetenschap heeft bovendien “zelfreinigend” gewerkt. Het waren jonge onderzoekers die uiteindelijk de beerput hebben geopend.

Zeker zijn van je zaak

Maar de fraude had misschien sneller aan het licht kunnen komen, als de drempel voor een melding niet zo hoog was geweest. In Tilburg was de rector magnificus zelf de vertrouwenspersoon. Stapel was decaan van zijn faculteit. Het bewijs moest wel keihard zijn wilde iemand de stap zetten. Die regeling kan maar beter worden aangepast, aldus de commissie.

‘Gruwelijke fraudezaak’

Rector Philip Eijlander van de Universiteit van Tilburg gaat aangifte doen, samen met de Rijksuniversiteit Groningen. Of Stapel werkelijk vervolgd gaat worden, moet het Openbaar Ministerie bepalen, vindt hij.

Benieuwd hoe geraffineerd Stapel te werk ging? Lees dan ‘Stapel had grote argwaan moeten wekken’