ISS-studenten leren over koloniale macht in de kunst tijdens college Decoloniality

“Het is vroeg, hè!” Docent Rosalba Icaza Garza verwelkomt haar studenten bij de deur op de derde verdieping van het pand aan de Kortenaerkade in Den Haag. Het is klokslag negen en nog niet alle studenten zitten binnen. Twee studenten komen haastig aan met een warm kopje thee in hun handen.

In de kamer vormen paarse, groene en oranje stoelen een kring. Nadat alle studenten zich hebben geïnstalleerd stelt Icaza Garza de gastdocent van vandaag voor: Rolando Vásquez van het University College Utrecht, die gespecialiseerd is in dekoloniaal denken.

Vázquez begint het college met uitleg over dekolonialiteit: het gaat over het breken van een koloniaal machtssysteem dat gebaseerd is op ongelijke machtsstructuren die genormaliseerd en vervolgens universeel werden gemaakt door het Westen.

“Maar hoe herkennen we kolonialiteit in de kunst?”, vraagt een student in een zwarte trui. “De koloniale verhouding kun je meestal goed zien in de representatie”, antwoordt Vázquez. “Als je naar een tentoonstelling gaat of een museum binnenloopt, kun je je bijvoorbeeld afvragen wiens esthetische idealen het kunstwerk vertegenwoordigt, hoe de machtsstructuren worden afgebeeld en op welke manieren we worden geleerd om te kijken.” Volgens Vázquez gaat het meer over wat je niet ziet, want de praktijk van kolonialiteit ligt vooral in het uitwissen van de historische context. “Het etnografiemuseum in Parijs heeft bijvoorbeeld een enorme collectie van muziekinstrumenten uit de hele wereld. Maar de historische context ervan ontbreekt, want er wordt namelijk niet verteld hoe deze instrumenten in het museum terecht zijn gekomen en wat hun rol is in plaatselijke culturen. Ook worden ze niet meer bespeeld, ze zijn alleen maar een object geworden.”

In de pauze praten studenten Alan en Jonathan even na over het eerste deel van het college. “Het is noodzakelijk dat we dit onderwerp bespreken, vooral omdat deze faculteit veel studenten heeft van over de hele wereld. Zo leren we hoe we respectvol met verschillende achtergronden en kennis kunnen omgaan”, zegt Alan. Dat beaamt Jonathan. “Het bespreken van dekolonialiteit is nog niet echt afgebakend in de academische wereld. We denken dat kolonialisme iets van het verleden is, maar onze westerse samenleving is geworteld in kolonialiteit en die beïnvloedt de mondiale samenleving.”

Het onderwerp boeit student en danseres Anima. Het verhaal dat culturele uitingen van hun context zijn ontdaan is herkenbaar voor haar. “Als persoon van kleur in de westerse wereld worstelde ik ermee”, vertelt ze aan de groep in het tweede deel van het college. Ze is geboren en getogen in Middelburg en heeft Surinaams-Hindostaanse-Zeeuwse afkomst. Van kleins af aan wilde ze leren dansen, maar ze kon zich niet vinden in de dansbewegingen. “Ik had het gevoel dat er in Zeeland niet veel ruimte was voor andere soort dansen dan die met een stevige basis in ballet. Als je hier een danseres wil worden, dan moet je het maar doen met de normen van ballet.”

“Dat is een perfect voorbeeld van universaliteit”, reageert docent Vázquez. Met het concept van universaliteit creëert het Westen volgens hem een dominant en eenduidig model, niet alleen maar voor esthetiek maar ook voor beschaving. “Niet alleen in Nederland, maar bijna in de hele wereld wordt ballet gezien als de norm, het toppunt van dansesthetiek.”

Toen Anima de Noord-Indiase kathakdans probeerde, voelde ze zich voor de eerste keer thuis in de beweging. Ze ging uiteindelijk naar India om de dans te leren. “Maar eenmaal daar leerde ik dat de dans ook westerse ballettechnieken gebruikt”, zegt ze met gevoel voor ironie. De klas lacht.

Dat witte mensen zich verdiepen in de Indiase kunst vindt ze alleen maar mooi, maar soms leidt dat ertoe dat de culturele context verdwijnt. “De meeste witte dansdocenten kunnen de technieken heel goed leren, maar de energie die in de dans wordt gebracht komt vanuit andere ervaringen en referentiekaders. Daarmee kan de betekenis van de dans en hoe de dans overkomt ook veranderen.”

Vázquez knikt. “Ik snap wat je bedoelt. Wanneer het om traditionele kunst gaat, hebben westerse kunstenaars misschien de techniek onder de knie, maar negen van de tien keer kennen ze de essentie van de kunst niet.”

Aan het eind van het college discussiëren studenten over wat ze zouden kunnen doen om kunst te dekoloniseren. “We moeten het concept van universaliteit doorbreken”, zegt een student. “Precies, want universaliteit is een westers narratief. Daarmee bepaalt het Westen wat mooi is en wat niet”, reageert Vázquez. “Als we een podium geven aan niet-westerse narratieven kunnen we een wereld creëren waarin verschillende kunstvormen en schoonheden naast elkaar bestaan.”