Iain Todd werkte als energieregulator en als directeur hernieuwbare energie bij de Britse overheid. Tussen 2017 en 2020 voltooide hij zijn promotie aan de Universiteit van St Andrews, waarin hij de haalbaarheid van zonne-energie in Zuid-Afrika onderzocht. Hij is nu gastonderzoeker Energie en klimaatverandering aan de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences.

Waarom denkt u dat een persoonsgebonden koolstofbudget een waardevol idee is?

“Ik denk dat klimaatverandering alles wat op de planeet leeft bedreigt, en dat we alle middelen en beleid waarover we beschikken moeten mobiliseren om dit tegen te gaan. Dus dat betekent alle technologie en infrastructuur inzetten om precies dat te doen. Maar ook individuele burgers moeten meehelpen. Het beperken van hun koolstofvoetafdruk is een manier om dat te doen.

“Maar zodra je gedragsverandering verplicht maakt in plaats van vrijwillig, wordt het erg controversieel. Er zijn grote vraagtekens rond de invoering van zo’n koolstofbudget. Dat verklaart waarom nog geen enkele regering zulk beleid heeft ingevoerd.”

Wat zijn die vraagtekens?

“Ten eerste is het erg ingewikkeld om als overheid hiervan de administratie bij te houden. De overheid moet budgetten bepalen en de uitstoot precies monitoren om te kunnen handhaven. Ten tweede is er geen garantie dat het systeem werkt, omdat niemand dit ooit eerder heeft gedaan. Ik denk dus dat, zoals bij veel beleid, een pilot een goed begin zou zijn. Het derde vraagteken is de belangrijkste: de eerlijkheid van het systeem. Krijgt iedereen precies hetzelfde budget? Of wordt er rekening gehouden met variaties zoals leeftijd, werk, burgerlijke staat, woonplaats? Dat roept fundamentele vragen op over sociale gelijkheid. Want dit kun je zien als een zware inperking van individuele rechten door de overheid.”

em-co2 budget rijk arm
Beeld door: Bas van der Schot

U zegt dat de administratieve rompslomp zeer ingewikkeld zal zijn. Waarom zou je als overheid überhaupt de moeite nemen om zo’n complex systeem in te voeren, als je ook gewoon uitstootbelasting kan heffen op bepaalde producten?

“Uitstootbelasting is een perfect aanvaardbaar alternatief en de meeste regeringen doen dat natuurlijk al, bijvoorbeeld bij brandstof. Maar ik heb het niet alleen over brandstof, ik heb het OOK over voedsel, vervoer, op vakantie gaan. Dit zijn allemaal emissies waar mensen niet altijd over nadenken. Koolstofbudgetten hebben een bredere reikwijdte dan belastingen en zetten mensen aan het denken over meer aspecten van hun leven dan alleen het verminderen van stroom- of brandstofverbruik.”

Hoe zou dit in de praktijk werken? Word ik tijdens het boeken van een vliegticket tegengehouden omdat mijn budget voor dit jaar op is en moet ik dan eerst extra koolstofbudget kopen?

 “Ja, zo moet je nadenken over een tweede of derde vakantie. Dan kun je extra koolstofkrediet kopen bij mensen die niet op vakantie gaan. En je komt er dan achter dat die beslissing heel duur is.”

Zal een koolstofbudget de maatschappelijke ongelijkheid verminderen of verergeren? Je zou kunnen zeggen dat met een budget rijke mensen nog steeds kunnen vliegen en arme mensen niet, omdat ze hun budget moeten verkopen aan rijkeren. Aan de andere kant zouden arme mensen ervan kunnen profiteren, omdat ze misschien niet zoveel budget nodig hebben en ze hun restant met winst kunnen verkopen. Welke kant denkt u dat het op zou gaan?

“Ik denk dat het zal leiden tot meer gelijkheid. Het is verplaatsen van geld van rijken naar armen is een goede zaak. Ik moet daarbij vaak denken aan een casus in Zuid-Afrika. Daar geeft de regering iedere burger gratis 100 kilowattuur per maand. Het heeft mij altijd verbaasd waarom er geen steilere prijsvariatie zit in de kosten van energie.  Zoiets als 100 kilowattuur gratis, maar als je meer wilt verbruiken, gaat de prijs flink omhoog. Ik denk dat dat een veel rechtvaardigere manier van werken is, omdat mensen die buitensporig veel energie willen verbruiken dat ook kunnen doen, maar er wel voor moeten betalen.”

En hoe haalbaar is zo’n systeem? Als er bijvoorbeeld een bepaald koolstofbudget wordt geheven over avocado’s uit Mexico in Nederland, kan ik dan niet gewoon vals spelen en ze in Duitsland kopen? Dan wordt het niet van mijn Nederlandse budget afgetrokken.

“Internationale grenzen zijn een heel belangrijk onderwerp als we het over koolstofbudgettering hebben. Maar die kwestie speelt net zo goed bij koolstofheffingen. Als Nederland een belasting oplegt, wat weerhoudt je er dan van om over de grens te kijken? Dus hopelijk gaat de Europese Unie dit gestandaardiseerd aanpakken, hoewel er aan de grens van de EU nog steeds sprake zou zijn van concurrerende praktijken.”

Een van de kritiekpunten op dit idee is dat arme mensen in minder geïsoleerde huizen wonen en dus misschien zelfs meer energie moeten gebruiken dan rijkere mensen.

“Dat is waar. De middenklasse heeft meestal meer middelen om hun huizen te isoleren en bijvoorbeeld zonnepanelen aan te schaffen. Toen ik het punt van de eerlijkheid noemde, dacht ik meer aan, laten we zeggen, een arts. Hij of zij moet reizen voor het werk. Een arts heeft dus een bepaalde hoeveelheid extra budget nodig, maar dit maakt het allemaal vreselijk ingewikkeld. Hoe je het relatieve belang van allerlei vormen van energiegebruik moet beoordelen, is een probleem dat eigenlijk nog helemaal niet opgelost.”

Zou het niet beter zijn om te zeggen: als je naar de dokter gaat, moet je – of in ieder geval je verzekering – een bepaald bedrag aan koolstofbudget aan je dokter betalen?

 “Dat zou een oplossing kunnen zijn. Maar nogmaals, het voegt complexiteit toe. Voor bijna elke individuele transactie zou een koolstofberekening nodig zijn. We hebben een zeer vereenvoudigde manier nodig om dat allemaal te berekenen.”

em-boom co2-budget-eng
Beeld door: Bas van der Schot

U zei al dat we alle mogelijke maatregelen nodig hebben om deze koolstofcrisis op te lossen, maar zijn er niet strategieën op individueel niveau die beter zouden werken dan een persoonlijk koolstofbudget?

 Ik was vroeger ambtenaar bij de Britse overheid en ik denk dat mensen de waarde van overheidscommunicatie soms onderschatten. Er zijn dingen die overheden kunnen doen, waar niet veel geld mee gemoeid is en die individueel gedrag kunnen beïnvloeden. In het VK is de houding van de mensen tegenover recycling bijvoorbeeld enorm veranderd. Dit is te danken aan overheidscampagnes en aan het feit dat recycling in het lesprogramma van scholen is opgenomen. Het verbaast mij hoe bewust jonge mensen zijn over recycling. En misschien zal het op een dag sociaal minder aanvaardbaar zijn om de wereld rond te vliegen.”

Een andere mogelijkheid is koolstofcompensatie. Je koopt een certificaat, de verkoper belooft je om ergens een boom te planten, en dan ben je koolstofneutraal. Is dit een haalbare oplossing op grotere schaal?

“De EU had een mechanisme voor industrieën om koolstofkrediet te kopen. Maar de EU is daarvan afgestapt omdat het ongelooflijk moeilijk is om de echtheid van de koolstofbesparing te garanderen. Ik zou liever zien dat mensen hun emissiedoelstellingen nakomen zonder internationaal te handelen. De goedkoopste manier om koolstof te besparen is minder energie te gebruiken. Daar is geen nieuwe technologie voor nodig, geen overheidssubsidie. We gebruiken gewoon minder energie. Meer openbaar vervoer, fietsen, lopen, een plantaardiger dieet volgen. Een vegetarisch dieet is veel minder energie-intensief. Regeringen zouden het publiek kunnen informeren hoeveel koolstof er verbruikt wordt in een vleesdieet in vergelijking met een vegetarisch dieet.”

Denkt u dat we de opwarming van de aarde kunnen stoppen zonder het hele idee van economische groei los te laten? Is groei niet altijd een kracht in de tegengestelde richting van minder reizen en minder consumeren?

“Ik denk dat we beide doelstellingen kunnen bereiken met dezelfde investeringen. Investeren in groene infrastructuur, bijvoorbeeld, is tegelijkertijd een bijdrage leveren aan het milieu en aan de economie.”

em-wetenschap standbeeld vertrouwen

Lees de vorige Kwestie

‘Niemand moet de wetenschap zonder meer vertrouwen’

Het vertrouwen in de wetenschap groeit, maar een minderheid van de bevolking wordt juist…