Roel van Steensel leest om ergens anders te zijn

Van jongs af aan vond onderwijswetenschapper Roel van Steensel het fijn om ‘in een hoekje met een boekje te zitten’. Bij zijn waardering voor lezen heeft zijn oma een belangrijke rol gespeeld. “Als ze voorlas maakte ze expres fouten. Ik moest haar dan verbeteren en het verhaal kloppend maken.” Van Steensel groeide op in een arbeiderswijk in Tilburg. Zijn moeder was geen lezer. De boekenkast van zijn vader stond vol met detectives. Toen Van Steensel aan het einde van de basisschool de overstap maakte van kinder- naar volwassenliteratuur, las hij eerst de boeken van zijn vader. De detectiveromans van Agatha Christie zijn hem daarom nog steeds dierbaar.

In de vriendenkring van Van Steensel op de middelbare school had lezen status. “Boeken waren zeker niet suf. Of ik had een suf vriendengroepje”, grapt hij. “De naam van de roos van Umberto Eco en de verborgen geschiedenis van Donna Tartt circuleerden. Dat wilden we echt lezen.” De verborgen geschiedenis gaat over een groep studenten die in de ban is van een leraar klassieke talen. Ook Van Steensel en zijn vrienden hadden een leraar die ze bewonderden. Na zijn vwo overwoog hij zelfs een studie Klassieke talen, maar de bijbehorende verhuizing van Tilburg naar Amsterdam zag hij niet zitten. Hij koos voor Taal- en cultuurstudies aan de Universiteit van Tilburg.

Lezen is voor Van Steensel een individuele ervaring. “Het geeft mij de gelegenheid om me af te sluiten van de bestaande omgeving, en me onder te dompelen in een nieuwe wereld.” Hij kan zo opgaan in een boek dat hij de vragen van zijn twee kinderen simpelweg niet hoort. Als lezer vereenzelvigt hij zich met de hoofdpersoon, hij wil weten hoe de hoofdpersoon zich ontwikkelt. “Maar niet altijd. Een tijdje geleden las ik Gewassen vlees van Thomas Roseboom . Die hoofdpersoon was een vervelende man. Hij stond me zo tegen dat ik het boek heb weggelegd om nooit meer open te slaan. Het interesseerde me gewoon niet hoe de hoofdpersoon verder ging.”

Een boek dat Van Steensel altijd bijblijft is Perlmann’s zwijgen van Pascal Mercier. Bij de inauguratie van een collega-hoogleraar gaf hij het boek cadeau omdat het een goede relativering van de wetenschap is. Het gaat over een hoogleraar Taalkunde die aan het einde van zijn carrière twijfelt aan zijn toegevoegde waarde. De taalkundige heeft geen grote ideeën waarmee hij status kan verwerven in de wetenschappelijke wereld. Hij is bang dat hij door de mand valt en overweegt een carrière als vertaler van andermans werk.

Van Steensel herkent de twijfel van de hoofdpersoon. Na zijn promotieonderzoek ging hij aan de slag als postdoc en moest hij promovendi aansturen. “Toen had ik momenten waarop ik dacht: ‘Ik moet iets anders gaan doen.’ Net als de hoofdpersoon in het boek overwoog ik andermans werk te vertalen, in plaats van mijn eigen ideeën vorm te geven.” Inmiddels weet hij dat de wetenschap niet afhankelijk is van een groots idee. Hij kan nu gemakkelijker de lol van onderzoek inzien. Zijn functie als bijzonder hoogleraar Leesgedrag aan de Vrije Universiteit droeg daaraan bij. “Die aanstelling was een boost voor mijn zelfvertrouwen. Als hoogleraar word je als hoogleraar gezien. Ik kreeg vertrouwen van anderen en kreeg daardoor vertrouwen in mezelf.”

Pascal Mercier was zelf hoogleraar Filosofie. Hij nam een sabbatical om Perlmann’s zwijgen te schrijven. De auteur vond zijn eigen stem niet in de wetenschap, maar wel bij het schrijven van fictie. Dat herkent Van Steensel niet. Nog niet in elk geval. “De urgentie om een roman te schrijven voel ik nu niet. Maar ik hou van puzzelen. Onderzoek doen is puzzelen. En tegen mijn vrouw zeg ik weleens dat ik na mijn pensioen een ander soort puzzel wil leggen: een detective schrijven.”