Elker is patholoog bij de Antwerpse ziekenhuisgroepen GZA en ZNA. Daarvoor werkte ze vijf jaar bij het Erasmus Medisch Centrum waar ze in 2010 een zelf uitgevoerde obductie heeft laten filmen. “Deze mevrouw was in de tachtig en had haar lichaam ter beschikking gesteld aan de wetenschap”, vertelt Elker over het lichaam in de film. Op het scherm maakt de patholoog een V-incisie op de borst van de overledene. Een lange verticale snede volgt van het midden van de borstkast richting de onderbuik. “Schrik niet”, zegt Elker. Ze wijst met haar lichtpen naar de incisie om het lichaam ‘open te maken’. “De meeste mensen hebben dikke lagen vet onder het huid, tenzij je een sixpack hebt”, zegt ze.
Ook al is de vertoning niet voor mensen met een zwakke maag, verlaat niemand de zaal wanneer ze er de kans voor krijgen. “Het doel van deze obductie is om de doodsoorzaak vast te stellen”, vertelt Elker verder, terwijl ze op het beeldscherm de lever van de overledene in klein plakjes snijdt. “Daarom inspecteren wij alle gedeelten van het lichaam zo gedetailleerd mogelijk.” Het in klein plakjes snijden van alle organen is nodig om te kijken of er zich bijvoorbeeld verkalking of een tumor bevindt in het orgaan.
Andere kant van het verhaal
Ruim vijftig mensen wonen het college bij. De meesten zijn rechten- en geneeskundestudenten, maar hier en daar zitten ook een paar criminologiestudenten. “Deze lezing is bedoeld voor studenten die in hun toekomstige loopbaan te maken zouden krijgen met besluitvorming of bewijsvoering rondom een autopsie”, vertelt organisator Willem Scholten van Studium Generale. “Dit college is interdisciplinair, dus rechtenstudenten kunnen leren over het menselijk lichaam, wat ze niet krijgen in hun opleiding, terwijl medische studenten kennis kunnen maken met de juridische aspecten van de lijkschouwing.”
Ilona de Vroom volgt in deeltijd de rechtenstudie en vindt het thema zeer interessant. “Ik ga in mei een overstap maken naar de Politie”, vertelt De Vroom. “Ik wil richting de recherche, dus dit college is een mooi basis om mee te beginnen.”
Ook rechtenstudent Merel de Jong wil graag weten wat een obductie inhoudt. “Ik zit nu in mijn tweede jaar en weet nog niet welke specialisatie ik ga kiezen voor mijn master”, vertelt ze. “Mocht ik later richting advocatuur of civiele justitie gaan, dan is deze kennis heel relevant.”
Hetzelfde geldt voor medische studenten Sanne, Julia en Josje. “Wij hebben in dit blok een autopsie gehad”, vertelt Julia. “Voor ons is een obductie niets nieuws, maar wij leren bijvoorbeeld niet het juridische proces rond hoe een lichaam op onze snijtafel terechtkomt.”
Gerechtelijke sectie
“Wat is een lijk?” Met die vraag begint Nelleke Eken-de Vos van het Openbare Ministerie haar presentatie. Je kunt pas van een lijk spreken als er lichaamsdelen aanwezig zijn die noodzakelijk zijn om te leven, zoals een hoofd of een romp. “Als je een been of een arm hebt gevonden, dan kun je niet spreken van een lijkvinding”, concludeert ze.
Vervolgens legt Eken-de Vos uit over de aard van het overlijden. “We spreken over ‘natuurlijke dood’ als het uitsluitend veroorzaakt is door een spontane ziekte”, vertelt ze. “Alle andere oorzaken vallen in de categorie van ‘niet-natuurlijke dood’.”
Het overlijden als gevolg van een strafbaar feit is dus niet-natuurlijk. “Maar niet elke niet-natuurlijke dood heeft te maken met strafbare daden”, licht Eken-de Vos toe. “Denk aan verdrinking of een naar ongeluk.” Als de dood een gevolg is van een strafbare daad, dan hebben de nabestaanden geen recht op het lichaam. “Het lichaam van de overledene is dan van de Staat en de nabestaanden kunnen niet weigeren dat wij een gerechtelijke sectie, oftewel obductie door een forensisch patholoog, uitvoeren.”
Klinische obductie
Na een natuurlijke dood, en soms ook na een niet-natuurlijke dood die geen gevolg is van een strafbaar feit, komt het lichaam terecht bij een klinisch patholoog. “Natuurlijk krijgen niet alle overledenen een obductie”, vertelt Elker. “Wij verrichten een obductie als de behandelende arts én de nabestaanden dat nodig vinden.”
‘Wij proberen de overledenen zo respectvol mogelijk te behandelen.’
Wat ook belangrijk is, vertelt Elker, is respect voor de overledenen. Om die reden leggen ze een doekje over het hoofd en de schaamstreek van de overledene tijdens de obductie. “Wij proberen ze zo respectvol mogelijk te behandelen”, vertelt Elker. “Wij scheren of knippen het haar van de overledenen bijvoorbeeld nooit.” Ook de V-incisie op de borst is niet voor niets. “Zo kunnen de vrouwelijke overledenen nog een jurk met een laag decolleté dragen tijdens hun begrafenis.”
Na afloop van het college stellen studenten vragen aan Elker. De ene student vraagt hoe het zit met donororganen, of een klinisch patholoog betrokken is bij de donoroperatie (antwoord: nee). De andere wil precies weten wanneer het lichaam gebalsemd mag worden (antwoord: na de obductie pas). “Ik vind de vragen van medestudenten van andere studierichtingen zo boeiend”, vertelt medische student Sanne. “Ze hebben een totaal andere kijk op een obductie die wij zelf niet hadden kunnen bedenken.”
