Dirk Schoenmaker is hoogleraar Banking and Finance aan de Rotterdam School of Management. Zijn onderzoek richt zich op monetair beleid, de rol van centrale banken, financiële stabiliteit en Europese integratie. Hij presenteerde onlangs bij het Centraal Planbureau het paper Greening Monetary Policy (2018) en is auteur van het net verschenen boek Principles of Sustainable Finance.
De Europese Centrale Bank (ECB) kocht de afgelopen jaren voor 178 miljard euro aan bedrijfsobligaties op, binnen het opkoopprogramma van ruim 2500 miljard. Daar zitten veel vervuilende bedrijven tussen. U publiceerde onlangs een paper waarin u voorstelt om het monetair beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) meer ten goede te laten komen aan duurzame sectoren, en minder aan vervuilende. Waarom?
“De centrale bank heeft als hoofddoel om te werken aan prijsstabiliteit in de gehele Europese economie. Niets meer, niets minder. Als de economie oververhit is, verhoog je de rente om de kans op inflatie te verlagen. Als je de economie wil stimuleren, verlaag je de rente. De ECB leent daartoe geld uit en koopt obligaties op. En doet dat in alle sectoren, zonder aanziens des persoons. Zodoende kan een bedrijf als Ahold, al dan niet via een bank, tegen dezelfde voorwaarden aan geld komen als Shell. Dat noemen we in beleidstermen marktneutraliteit. Maar mijn probleem is dat het stimuleringsbeleid eigenlijk helemaal niet zo neutraal is. Dat komt door de zogenaamde carbon bias. Bedrijven die veel CO2 uitstoten, blijken kapitaalintensiever en hebben dus veel meer profijt van stimuleringsmaatregelen van de ECB.”
Vervuilende bedrijven worden nu dus voorgetrokken?
“Ja. Een autofabriek heeft meer geld nodig dan een consultant. Zo’n sector geeft dus meer obligaties uit en profiteert over de gehele linie meer van bepaalde stimuleringsmaatregelen van de ECB. Daarmee staat het monetaire beleid haaks op het beleid van de Europese Unie, dat er juist op gericht is om emissies te verminderen. Dat is gek.”
Wat stelt u voor?
“Nu werkt het stimuleringspakket van de ECB in het nadeel van duurzame bedrijven. Volgens mij moet het in hun voordeel gaan werken. Dat kun je doen door de markt in drie groepen te verdelen: lage uitstoot, middelmatige uitstoot en hoge uitstoot. En door niet over de gehele linie evenveel papier op te kopen, maar de hoge groep de helft minder, de middengroep een kwart minder, en de lage groep driekwart meer. Dan bedien je nog steeds de hele economie, maar gaan de kapitaalkosten van bedrijven met een lage CO2-uitstoot naar beneden. De kapitaalmarkt zet dan aan tot hervorming.”
Hoe weet u dat dat ook daadwerkelijk gebeurt?
“Er is weleens uitgerekend dat er al een omslag plaatsvindt als meer dan twintig procent van de financiers overstapt van bruine naar groene bedrijven. Dat leidt tot een dusdanige renteverandering dat het aanleiding kan zijn om bijvoorbeeld low carbon productiemethoden te gaan gebruiken. Beleggers – en dus ook een centrale bank – kunnen bedrijven helpen om die switch te maken.”
Volgens critici betreedt de ECB hiermee het terrein van de politiek. U zou oproepen tot ‘activistisch beleid’, zei collega-econoom en voormalig Centraal Planbureau-onderdirecteur Clemens Kool in NRC.
“Dat is een belangrijk punt. De onafhankelijkheid van centrale banken is een groot goed. Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat een onafhankelijke centrale bank beter is voor de prijsstabiliteit dan een politieke. Als je ze politiek maakt, gaan ze met de verkiezingen in zicht cadeautjes uitdelen. The Bank of England was vroeger politiek, dat leverde veel hogere inflatieverwachtingen op. Je moet als centrale bank geen eigen beleid gaan voeren.
“Maar naast de primaire doelstelling is er juridisch vastgelegd dat het beleid van de centrale bank het beleid van de EU moet ondersteunen. Dat staat er niet voor niets. En het gebeurt nu ook al. Het huidige stimuleringsbeleid – dat niet onomstreden is – is er om economische groei te stimuleren. Dat is niet primair het doel van de ECB. Kijk, als er een tegenstelling zou zijn tussen prijsstabiliteit en stimuleren van duurzaamheid, moet je het niet doen. Maar die zie ik niet. En als het gaat om zo’n belangrijk speerpunt voor de EU, zeg ik: dat moet de ECB in elk geval niet tegenwerken.”
In Europa vinden we armoedebestrijding en de gelijkheid tussen mannen en vrouwen ook belangrijk. Vandaag is het klimaat, morgen gendergelijkheid. Waar ligt de grens?
“Er is geen ander onderwerp waarover zo breed consensus bestaat. Het klimaatbeleid heeft voor de Europese Raad en Commissie al tien jaar topprioriteit. Het Europees Parlement vraagt ECB-president Mario Draghi al twee jaar waarom hij niets doet.”
Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank (DNB), pleitte onlangs in tv-programma Buitenhof nog voor een belasting op CO2. Hij spoorde in oktober de overheid aan klimaatmaatregelen vooral niet uit te stellen. Dat zou de kans vergroten dat later ‘abrupte’ maatregelen nodig zijn, die tot ‘stevige verliezen’ zouden leiden in de financiële sector. In hoeverre is het zo dat lage CO2 uitstoot uiteindelijk ook prijsstabiliteit ten goed komt?
“Dit is niet mijn hoofdargument in het paper, want dit is lastig te bewijzen. Maar het is plausibel dat een gelijkmatige transitie naar een duurzamere economie ervoor zorgt dat schokken in het prijspeil, en dus onnodige schade aan de economie, voorkomen worden. En daar mag een centrale bank best een beetje bij helpen.”
U oppert een kleine verschuiving van bedrijven die veel uitstoten naar bedrijven die weinig uitstoten. Is het geen goed idee om de geldkraan voor vervuilende bedrijven helemaal dicht te draaien?
“Ik doe met mijn voorgestelde percentages een schot voor de boeg. Het is een geïnformeerde poging om de discussie richting te geven. Maar het kan best dat ze bijgesteld moeten worden. Ik geloof alleen niet dat het werkt om CO2-intensieve bedrijven uit te sluiten. Het gaat om een transitie van A naar B. Als we fossiel vandaag sluiten, rijden er morgen geen auto’s meer. Dat is funest voor de economie.”
De ECB heeft aangekondigd te stoppen met het stimuleringsprogramma. Heeft uw analyse dan nog zin?
“Mijn verhaal is ook relevant op het moment dat er geen nieuwe obligaties meer worden aangekocht. Voor de uitstaande portefeuille is namelijk een onderpand afgegeven. In de acceptatievoorwaarden van dat onderpand kan de ECB strikter worden voor bedrijven met een hoge uitstoot.”
U schetst een overzichtelijke wereld, waarin het makkelijk is om de uitstoot van een uitgeleende euro vast te stellen. De financiële sector is de afgelopen decennia steeds complexer geworden. De laatste crisis ontstond deels omdat financiële producten dusdanig verknipt en gecombineerd werden dat het niet meer te doen was om een kredietrisico vast te stellen. Is dat wel te doen voor CO2?
“Ja. Bedrijven worden binnenkort verplicht om hun emissie-intensiteit te publiceren. Daar is prima mee te werken.”
Gaat het ook gebeuren?
“Nu vinden ze het bij centrale banken nog eng. Maar dit soort dingen heeft tijd nodig. Tien jaar geleden vond men het ook nog de normaalste zaak van de wereld dat pensioenfondsen belegden in de fossiele industrie, of zelfs wapenhandel. Zolang het rendement maar gemaximaliseerd werd. Nu is men tot het inzicht gekomen dat duurzaam beleggen minstens zoveel op kan leveren. Sterker nog: je moet uitleggen als je het niet doet.”
